Η προσπάθεια του Γιάσπερς να μας πείσει ότι ο καταμερισμός της εργασίας τους απαλλάσσει από το ηθικό βάρος των πράξεών τους είναι πέρα για πέρα αποτυχημένη. Ο Γερμανός των SS που πατούσε το κουμπί για να ανάψουν οι φούρνοι είχε πλήρη συναίσθηση ότι αυτό το κουμπί καίει ανθρώπους και είχε πλήρη συνείδηση της πράξης του όταν το έκανε, θα μπορούσε να επικαλεστεί ότι τον υποχρέωναν οι διαταγές, όχι ότι δεν ήξερε τι έκανε. Ακόμα και αν για την ευκολία της κουβέντας δεχτούμε ότι ο τελευταίος τροχός της άμαξας δεν είχε πλήρη συναίσθηση, όλοι στα ανώτερα από αυτόν κλιμάκια, που λάμβαναν αποφάσεις και διοικούσαν τον μηχανισμό, είχαν. Οι περισσότεροι και οι χειρότεροι Γερμανοί βασανιστές και δήμιοι δεν προέρχονταν από λούμπεν στρώματα της γερμανικής κοινωνίας αλλά ήταν μέλη της μεσαίας τάξης με αξιοσημείωτη παιδεία και καλλιέργεια για την εποχή. Και όμως, η ναζιστική ιδεολογία και ο φανατισμός μπόρεσαν μα μετατρέψουν αρκετούς από όσους αγαπούσαν τον Μότσαρτ ή τον Σούμπερτ σε κτήνη. Διότι στον άνθρωπο εκτός από την αγάπη στην τέχνη, συνυπάρχει στη φύση του και η αγριότητα. Μερικές πτυχές της φύσης μας, όπως η τάση για θηριωδίες, καταστέλλονται δευτερογενώς από τον πολιτισμό μας. Επειδή όμως ποτέ δεν εξαφανίζονται, ένας κατάλληλος φανατισμός μπορεί να τις αφυπνίσει. Μερικά χρόνια εκπαίδευσης στα SS, τη Χαμάς, την ΑλΚάιντα κτλ μπορούν να κάνουν τον άνθρωπο αγνώριστο. Έτσι περίπου λειτουργεί και η στρατιωτική θητεία όπου υπάρχει ακόμα. Εκτός της εκμάθησης χειρισμού των όπλων, κύριος στόχος του στρατού είναι να λιώσει την προσωπικότητα του στρατιώτη ώστε να εκτελεί ακόμα και τις πιο παράλογες εντολές ή να μην διστάζει να σκοτώσει. Γι’ αυτό ο βλάχος λοχίας και όλα τα παράλογα του στρατού δεν θα φύγουν ποτέ.
Αν λοιπόν τα εγκλήματα είναι ζήτημα περιορισμένης συνείδησης που οφείλεται στον καταμερισμό της εργασίας, πώς εξηγεί ο Γιάσπερς τη συμπεριφορά του αρχαίου Αθηναίου που παρακολουθούσε και μαγεύονταν από την τέχνη μεγάλων τραγωδών, συζήταγε ελεύθερα με τον Σωκράτη και άλλους φιλόσοφους, και μετά με την ίδια ευκολία πήγαινε και λεηλατούσε πόλεις άλλων Ελλήνων; Είχε ένα αφάνταστο για την εποχή επίπεδο καλλιέργειας και όμως διέπραττε με πλήρη συνείδηση αγριότατα εγκλήματα. Αυτό που πετυχαίνει ο καταμερισμός της εργασίας δεν είναι η μικρότερη συναίσθηση του εγκλήματος αλλά η γιγάντωση των διαστάσεών του. Ενώ οι Αθηναίοι μπορούσαν να σφάξουν το πολύ μερικές χιλιάδες κατοίκους μιας πόλης, οι Γερμανοί κατάφεραν να εξοντώσουν 5 και πλέον εκατομμύρια Εβραίων, Τσιγγάνων και άλλων μειονοτήτων.
Επιπλέον, στις σύγχρονες κοινωνίες, την ευθύνη για το πώς χρησιμοποιείται ένα όπλο δεν το έχει αυτός που το σχεδίασε ή το κατασκεύασε αλλά η ηγεσία που το διαχειρίζεται. Η ευθύνη μπορεί να αναζητηθεί στις επιλογές τις ηγεσίας της, αλλά όχι στο εργάτη που το έφτιαξε, τον δάσκαλο που τον δίδαξε κτλ. Ο Γερμανός εργάτης σε ένα εργοστάσιο αρμάτων που πουλάει άρματα μάχης στην Ελλάδα, η οποία δεν επιτίθεται σε κανέναν αλλά έχει τα άρματα ανάγκη ως δύναμη αποτροπής και εγγύησης της ειρήνης δεν διαφέρει από το Ρώσο εργάτη σε ένα αντίστοιχο εργοστάσιο που πούλαγε πχ σε Αφρικανικές χώρες υποστηρίζοντας τους εμφυλίους τους. Τη ευθύνη την έχει η ελληνική κυβέρνηση που ακολουθεί μια συνετή πολιτική και οι αφρικανικές ηγεσίες αντίστοιχα. Είναι δυνατόν να ρίχνουμε ευθύνες στους κατασκευαστές οικιακών μαχαιριών για τους φόνους που γίνονται με τη χρήση τους; Αν πχ η ελληνική κυβέρνηση ανατραπεί με πραξικόπημα και οι νέοι δικτάτορες επιτεθούν στις γύρω χώρες με τα γερμανικά άρματα, αλλάζει η ευθύνη του Γερμανού εργάτη; Στο ίδιο σκεπτικό ο Μιχαήλ Καλάσνικωφ θα πρέπει να είναι ο μεγαλύτερος δολοφόνος όλων των εποχών!
H ευθύνη του καθένα για τις ενέργειες της κυβέρνησής του ή ακόμα και μελών της κοινωνίας του είναι υπαρκτή στο βαθμό που μπορεί να κατευθύνει τις εξελίξεις στο πλαίσιο του υπάρχοντος συστήματος και στο βαθμό που μπορεί να αλλάξει το υπάρχον σύστημα για να έχει μεγαλύτερη συμμετοχή. Υπό αυτή την έννοια σε ένα σύγχρονο δημοκρατικό φιλελεύθερο κράτος ο πολίτης είναι πολύ πιο υπεύθυνος από τον υπήκοο ενός δικτατορικού ολοκληρωτικού καθεστώτος. Αλλά αυτή η ευθύνη πόσο μπορεί να αξιολογηθεί; Είναι αρκετά μεγάλη για να πληρώνουν το πολύ μικρό τμήμα που τους αντιστοιχεί οι άμαχοι στους δίδυμους πύργους ή στις Ισραηλινές καφετέριες; Ποιος καθορίζει το ύψος του τιμήματος για την όποια μικρή ευθύνη του καθένα; Να νομιμοποιούνται έτσι όσοι πιστεύουν ότι αδικούνται από την αμερικανική πολιτική να χτυπούν αμερικανούς πολίτες και στόχους αδιακρίτως, τότε γιατί δεν νομιμοποιείται εξίσου το Ισραήλ να εξοντώσει τους Παλαιστίνιους ή οι ΗΠΑ να ρίξουν πυρηνικά από το Μαρόκο μέχρι την Ινδονησία και να ησυχάσουμε με το Ισλάμ; Η ευθύνη δεν είναι κριτήριο της δράσης μας. Δεν λειτουργούμε για να τιμωρήσουμε κανένα, ούτε να του βάλουμε μυαλό. Λειτουργούμε υπό το πρίσμα των στενότερων και ευρύτερων συμφερόντων μας (ο Ελευθέριος Βενιζέλος πολύ ωραία διαχώρισε στην εξωτερική πολιτική τα εθνικά συμφέροντα από τα εθνικά δίκαια), στα οποία περιέχεται και η διατήρηση των πολιτιστικών (πχ ηθικών) μας κεκτημένων. Γι’ αυτό οι Εβραίοι δεν εξοντώνουν τους Παλαιστίνους διότι στα απώτερά τους συμφέροντα είναι επίτευξη ειρηνικής συμβίωσης με τους υπόλοιπους Άραβες. Οι ΗΠΑ χρειάζονται ένα δημοκρατικό και αναπτυσσόμενο κόσμο που περιλαμβάνει και τους μουσουλμάνους και γι’ αυτό δεν προσπαθούν να καταστρέψουν τον ισλαμικό κόσμο αλλά να απομονώσουν τα ακραία του στοιχεία και να βοηθήσουν στον εκσυγχρονισμό του.
Περλικός Φώτης