Υπερασπίζοντας τον Καπιταλισμό
Ιούλ 21st, 2009 | Ανδρέας Ανδριανόπουλος| Κατηγορία: Ανδρέας Ανδριανόπουλος |
Email This Post
|
Print This Post
|
Εχω κουρασθεί πλέον να επιχειρηματολογώ απέναντι σε άκριτα και συχνά ανεγκέφαλα δημοσιεύματα. Που φορτώνουν τα αίτια της οικονομικής κρίσης, την (όποια) φτώχεια υφίστανται οι πληθυσμοί των καπιταλιστικών χωρών αλλά και γενικότερα κάθε δυσκολία η δυστυχία που εμφανίζεται στον κόσμο στον καπιταλισμό και την οικονομία της αγοράς. Με τυφλά τα μάτια, κλειστά τα αυτιά και τα βιβλία να αραχνιάζουν αχρησιμοποίητα σε λιλιπούτειες βιβλιοθήκες, οι έλληνες λογής ειδήμονες έχουν καταλήξει δίχως επιφυλάξεις στην κοινή τους ετυμηγορία.
Η πραγματικότητα βέβαια, όπως έχω επανειλημμένα επισημάνει, δεν συμβαδίζει με τους αφορισμούς των συνήθως αδιάβαστων ελλήνων «ειδικών». Εχω εξηγήσει (δίχως νε έχουν προβληθεί σοβαρά επιχειρήματα που να αποδεικνύουν το αντίθετο) πως η διεθνής οικονομική κρίση ξεκίνησε από την εμμονή της αμερικανικής κυβέρνησης (δημοκρατικής και ρεπουμπλικανικής, εξ ίσου) να υποχρεώνει τις τράπεζες (ψηφίσθηκε και σχετικός νόμος, ενώ ασκήθηκαν πολλές διώξεις εναντίον τραπεζών που δεν τον τηρούσαν) να εγκρίνουν στεγαστικά δάνεια σε δικαιούχους που δεν είχαν την οικονομική επιφάνεια να τα ξεπληρώσουν. Στην λογική «στέγη σε όλους» το αμερικανικό δημόσιο (με επικεφαλής το δημοκρατικό Κογκρέσσο κάτω από την ηγεσία του αρμόδιου βουλευτή Φράνκ) τίναξε στον αέρα το τραπεζικό σύστημα για να ενισχύσει τα εισοδήματα των «μη εχόντων».
Τα σχετικά δάνεια, με την έμμεση υποστήριξη του δημοσίου, μεταμορφώθηκαν στη συνέχεια σε νέα τραπεζικά προιόντα (που καμία αρχή δεν θα μπορούσε να απορρίψει, εφ όσον έτσι θα αμφισβητούσε την ίδια την κρατική νομοθεσία) και μεταπωλήθηκαν σε ολόκληρο τον κόσμο. Όταν έσκασε η φούσκα των ακινήτων (αναμενόμενη για όσους είχαν μυαλό κι αντιστρατεύονταν τον κ. Φράνκ, αλλά κατηγορούνταν σαν «δίχως ευαισθησίες» συντηρητικοί) κατέρρευσαν οι στεγαστικές τράπεζες και η κρίση πέρασε στις επενδυτικές τράπεζες σε όλο τον κόσμο. Τότε το κράτος παρεμβαίνοντας, διόγκωσε ακόμη περισσότερο το πρόβλημα. Για να διασώσει τα ιδρύματα των φίλων της εξουσίας (και χρηματοδοτών προεκλογικών εκστρατειών βέβαια) δαπάνησε δις από τα χρήματα των φορολογουμένων καλύπτοντας ελλείμματα των επενδυτικών κυρίως τραπεζών. Συντρίβοντας έτσι την όποια εμπιστοσύνη στο σύστημα κι οδηγώντας τον κόσμο στον πανικό και την μείωση της κατανάλωσης. Και τις οικονομίες βέβαια στο βάραθρο.
Αναρωτιέμαι πως είναι δυνατόν να φταίει ο νεοφιλελευθερισμός και ο κακός καπιταλισμός για την κρίση όταν σε μεγάλο βαθμό αυτή οφείλεται και στην ευχέρεια χρηματοδότησης τραπεζών και επιχειρήσεων για κάθε είδους εμπνεύσεις και τολμηρές χρηματοοικονομικές περιπέτειες. Αν δεν κάνω λάθος, ο νεοφιλελευθερισμός κατηγορείται ακριβώς για τον μονεταρισμό και την νομισματική πειθαρχία που επιβάλλει στις οικονομίες. Πως γίνεται λοιπόν να είναι υπεύθυνος για εξελίξεις που προκλήθηκαν και από την ασύδοτη διάθεση χρήματος; Περιμένω από καιρό απαντήσεις, που όμως δεν φαίνεται να έρχονται…
Από την άλλη μεριά η πραγματικότητα καθημερινά φωνάζει, όσο πιο δυνατά γίνεται. Η Καλιφόρνια λ.χ. με τις παροχές, τους μεγάλους φόρους, τα δημόσια ελλείμματα και τις παρεμβάσεις στην οικονομία έχει οδηγηθεί στην χρεοκοπία. Το Τέξας όμως, με τους μηδενικούς άμεσους φόρους, τις ελάχιστες διοικητικές παρεμβάσεις, τα ανύπαρκτα δημόσια ελλείμματα και την ελάχιστη γραφειοκρατία ευημερεί. Κι όχι μόνο αυτό. Αλλά βελτιώνει το επιχειρηματικό του προφίλ, δημιουργεί συνέχεια νέες θέσεις εργασίας, δεν έχει ανεργία, η δημόσια παιδεία βελτιώνεται και έχει ελάχιστα προβλήματα με τους μετανάστες – κυρίως από το Μεξικό – που συγκεντρώνει. Κάθε απάντηση – επεξήγηση για τους μη μυημένους, ευπρόσδεκτη…
Σε παγκόσμια κλίμακα τώρα, είναι φανερό πως στις στυγνές καπιταλιστικές πρακτικές της «κομμουνιστικής» (!) Κίνας στηρίζει η υφήλιος τις ελπίδες της για έξοδο από την κρίση. Το απαξιωτικά θεωρούμενο Πεκίνο από τους «προοδευτικούς»1 όλης της γής, μετατρέπεται βαθμιαία σε ατμομηχανή της παγκόσμιας οικονομικής ανάκαμψης. Σε αντίθεση βέβαια με τις ΗΠΑ και την Βρετανία, όπου οι εκεί κυβερνήσεις αποφάσισαν να ξαναφέρουν το κράτος στο κέντρο της οικονομίας, αυξάνοντας θεαματικά τις δημόσιες δαπάνες (και τα ελλείμματα) και την έμφαση στην πράσινη ανάπτυξη. Η ανεργία στις χώρες αυτές εξακολουθεί να μεγαλώνει, η κατανάλωση να είναι στάσιμη η και να μειώνεται, οι δε ρυθμοί ανάπτυξης παραμένουν ανύπαρκτοι. Τι ακριβώς συμβαίνει; Μήπως ο Κευνσιανισμός, που κάποιοι επιμένουν να θέλουν να ξεθάψουν, αρνείται να βγεί από τον τάφο του;
Μιλώντας προ ημερών ο Ομπάμα στην Γκάνα είπε κάποιες σκληρές αλήθειες και για τον τρίτο λεγόμενο κόσμο. Και ιδιαίτερα για την Αφρική. Πέρασε πιά η εποχή, σημείωσε, που για όλα έφταιγε η αποικιοκρατία και η δαιμονοποιημένη Δύση. Δεν μπορεί να αποτελεί ευθύνη του καπιταλισμού η φτώχεια και η εξαθλίωση κρατών που επιμένουν σε μοντέλα διευθυνόμενης οικονομίας, που είναι πνιγμένα στην διαφθορά, που ξοδεύουν την διεθνή οικονομική βοήθεια για αγορές όπλων και που αρματώνουν ανήλικα παιδιά για εμφύλιες σφαγές και γενοκτονίες. Ο καθένας σήμερα είναι υπεύθυνος για τις εθνικές του επιλογές. Και άξιος βέβαια της τύχης του.
Καθ’ όσον αφορά ιδιαίτερα την χώρα μας καλό θα ήταν να αντικρύσουμε με θάρρος την αλήθεια. Και να πάψουμε να χαιδεύουμε αυτιά. Για τα οικονομικά μας χάλια δεν φταίει η διεθνής οικονομική κρίση. Αλλά η δική μας άρνηση να δουλέψουμε σωστά και να εκσυγχρονισθούμε. Ζούμε για περίπου τρείς δεκαετίες με δανεικά. Χτίζοντας ένα επίπεδο ζωής που δεν δικαιολογείται ούτε από την παραγωγικότητα ούτε και από τα έσοδά μας. Το κράτος δανείζεται για να μοιράζει χρήμα. Που κανείς βέβαια δεν είναι σε θέση να ξεπληρώσει. Οσοι βελτίωσαν θεματικά τα τελευταία είκοσι χρόνια το επίπεδο της ζωής τους ας αναλογισθούν με ειλικρίνεια. Τι ακριβώς καινοτόμο, καινούργιο και ιδιαίτερα επίπονο έκαναν (εκτός ίσως έξυπνων τρόπων αρμέγματος του κράτους) για να δικαιολογήσουν αυτή την νεοαποκτηθείσα προσωπική τους ευημερία; Η απάντηση στο ερώτημα (όπως λ.χ. που βρέθηκαν «φτωχοί» αγρότες, με ομόλογα της Lehman Brothers στην Λάρισα;) εξηγεί και τα αδιέξοδα της σημερινής Ελλάδας…
Ανδρέας Ανδριανόπουλος
—————————————————
Σημειώσεις:
- *Το ελληνικό παράδοξο. Οσο περισσότερο ανένδοτα υποστηρίζει κάποιος την αδράνεια, το τέλμα, την οπισθοδρόμηση αλλά, μερικές φορές, και την απάτη (λ.χ. 6μηνιαίες απεργίες πείνας, αθώα ραντεβού στο κέντρο της Αθήνας με …σακίδια) τόσο περισσότερο «προοδευτικός» θεωρείται!! [↩]
Για την στήριξη των τραπεζών από τα κράτη, υπάρχει κάποια λογική εξήγηση.
Δεν γνωρίζω αν στην Αμερική το κράτος μπορεί να εγγυηθεί για τις καταθέσεις των πολιτών στις τράπεζες, ωστόσο στην Ευρώπη και την Ελλάδα η εγγύηση καταθέσεων ήταν εξευτελιστική. Αφού ήρθε η μπόρα η εγγυημένη κατάθεση πήγε νομίζω στα 100.000€ στην χώρα μας, αλλά και πάλι το ποσό ήταν αστείο. Οι 100.000€ μπορεί να μην είναι ένα ποσό που έχει ο καθένας στην τράπεζα, ωστόσο δεν είναι και εξωπραγματικό.
Αν λοιπόν έκλεινε μια τράπεζα χωρίς να υπάρχει δυνατότητα να απορροφηθεί από κάποια άλλη, αυτό δεν θα δημιουργούσε τεράστιο πρόβλημα στους καταθέτες, στις τράπεζες από τις οποίες θα είχε δανειστεί και κατ’ επέκταση στο κράτος; Μήπως η ζημία που θα είχε προκληθεί από το κλείσιμο μιας τράπεζας, θα κόστιζε πολύ περισσότερο από τα χρήματα που δαπανήθηκαν;
Πολιτικές λύσεις και επιχειρήματα βασιζόμενα όπως-όπως στη σύγκριση Καλιφόρνιας με Τέξας χμμ, Alien vs. Predator? Μας παρουσιάζεις τη Καλιφόρνια σαν κάποιο άντρο του υπαρκτού σοσιαλισμού με κυβερνήτη τον ρεπουμπλικανό Σβάρτζενεγκερ? Τα σκάνδαλα με τις ενεργειακές .οπως η ENRON δεν γονάτισαν την οικονομία της Καλιφόρνιας? Η εξάρτηση της οικονομίας σε φτηνή ενέργεια η οποία πλέον αποτελεί παρελθόν δεν φταίει? Η μήπως δεν έχεις ακουστά για το Peak Oil? Η απλά κάνεις πως δεν θυμάσαι πως η απάντηση των Ρεπουμπλικανών στο ενεργειακό ήταν ένας πόλεμος στην Μέση Ανατολή (ο οποίος θα αυτοχρηματοδοτούνταν από το Ιρακινό πετρέλαιο)? Μήπως οι πόλεμοι στην Αφρική δεν έχουν και αυτοί κάποιο ενεργειακό υπόβαθρο? Για κάνε μια βόλτα στο Midwest, στη καρδιά της Αμερικής και της πάλαι ποτέ κραταιάς αυτοκινητοβιομηχανίας, να δεις τη φτώχεια, τη πείνα την εξαθλίωση. Τα εργοστάσια γιατί κλείνουν εκεί, οι πωλήσεις γιατί έπεσαν? Τα ίδια και για τα εργοστάσια χαλυβουργίας. Οι δημοκρατικοί και η “σοσιαλιστική” τους πολιτική φταίνε και για αυτά? Για το 10-15% των Αμερικανών χωρίς υγειονομική ασφάλιση & περίθαλψη φταίει ο αμερικανικός σοσιαλισμός? Δηλαδή για να καταλάβω η Αμερική μπορεί νa διαθέtει τρισεκατομμύρια δολάρια για τον πόλεμο και την επανόρθωση του Ιράκ, του Αφγανιστάν, και δεν έχει να προσφέρει υγεία, περίθαλψη και παιδεία στους δικούς της πολίτες?
Εχω εξηγήσει (δίχως νε έχουν προβληθεί σοβαρά επιχειρήματα που να αποδεικνύουν το αντίθετο) πως η διεθνής οικονομική κρίση ξεκίνησε από την εμμονή της αμερικανικής κυβέρνησης (δημοκρατικής και ρεπουμπλικανικής, εξ ίσου) να υποχρεώνει τις τράπεζες (ψηφίσθηκε και σχετικός νόμος, ενώ ασκήθηκαν πολλές διώξεις εναντίον τραπεζών που δεν τον τηρούσαν) να εγκρίνουν στεγαστικά δάνεια σε δικαιούχους που δεν είχαν την οικονομική επιφάνεια να τα ξεπληρώσουν. Στην λογική «στέγη σε όλους» το αμερικανικό δημόσιο (με επικεφαλής το δημοκρατικό Κογκρέσσο κάτω από την ηγεσία του αρμόδιου βουλευτή Φράνκ) τίναξε στον αέρα το τραπεζικό σύστημα για να ενισχύσει τα εισοδήματα των «μη εχόντων».
… ενώ το CDO’s, CDS’s, τα credit derivatives, η εν γένει απορρύθμιση του χρηματοπιστωτικού συστήματος σε παγκόσμιο επίπεδο, η αθρόα προσφορά στη Δύση χρήματος (χρέους) από την υπεραξία που δημιουργείται στην Κίνα κι αλλού, ο αναταγωνισμός των τραπεζών στη στέγη και τα καταναλωτικά δάνεια και η χαλάρωση εξαιτίας του των κριτηρίων πίστωσης, η αναζήτηση αποδόσεων από το χρηματιστικό κεφάλαιο με στεγαστικά δάνεια και πακεταρισμένα επενδυτικά σχήματα βασισμένα στο χρέος, το τεράστιο ιδιωτικό χρέος των αμερικάνικων νοικοκυριών που συσσωρεύτηκε τις τελευταίες δεκαετίες, όλα αυτά δεν έχουν να κάμουν τίποτε με την κρίση!
Δυστυχώς, η αρθρολογία του Ανδριανόπουλου έχει εκφυλιστεί σε έναν απολογητισμό της ελεύθερης αγοράς και του καπιταλισμού, χωρίς προσχήματα. Αναρωτιέμαι αν οφείλεται σε αναλυτική αδυναμία ή οδηγείται σε τέτοιες απόψεις από κάποια ιδεοληψία ή ιδεολογική προκατάληψη ή ίδια συμφέροντα.
Το παράδειγμα της Enron που ανάφερε ο ΕΥΠΑΛΙΝΟΣ και πως χρησιμοποιήθηκε από traders και executives απελευθέρωση της αγοράς ενέργειας για κέρδη και σε βάρος μια ολόκληρης πολιτείας είναι χαρακτηριστικό, και η κατάληξη της Εnron είναι μικρογραφία της κρίσης που επέφερε η απελευθέρωση του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Αλλά απ’ ο,τι φαίνεται ο Ανδριανόπουλος δεν διδάσκεται από την ιστορία των ελεύθερων αγορών και των νεοφιλελεύθερων πειραμάτων. Θα ήθελα πολύ να ξέρω, μετά από όλα αυτά, αν αντιτάσσεται στην επιβολή ρυθμίσεων (από το επάρατο κράτος!) στη χορήγηση δανείων από τις τράπεζες και στο που αυτές θα επενδύουν τα κεφάλαιά τους…
Τα σχετικά δάνεια, με την έμμεση υποστήριξη του δημοσίου, μεταμορφώθηκαν στη συνέχεια σε νέα τραπεζικά προιόντα (που καμία αρχή δεν θα μπορούσε να απορρίψει, εφ όσον έτσι θα αμφισβητούσε την ίδια την κρατική νομοθεσία)
Αλλά από την άλλη το να αποδίδουμε και στο κράτος τη «μεταμόρφωση» των δανείων σε «τραπεζικά προϊόντα», δηλ. με άλλα λόγια να κατηγορούμε «έμμεσα» το κράτος για την απορρύθμιση των αγορών που «άμεσα» την ευλογούμε, αγγίζει τα όρια του ευτράπελου και της ιδεολογικής θολούρας.
Για το Texas, δεν βλέπω επιχειρηματολογία απο rebel etc………
Συμφωνώ με τον rebel!Τι να συζητήσεις με δογματικούς που δεν κατανοούν,ότι ένα σύστημα στο οποίο ο καθένας κοιτάει το ατομικό συμφέρον με κάθε μέσο,και δεν σκέφτεται το σύνολο,(όπως ο καπιταλισμός των ΗΠΑ) είναι καταδικασμένο σε κρίσεις και αποτυχίες.Αυτό αποδεικνύεται και μαθηματικά(game theory).Αλλά και ένας μέτριας αντίληψης άνθρωπος το αντιλαμβάνεται,χωρίς αυτά.
Άλλο φιλελευθερισμός κι άλλο ασυδοσία και απληστία κ.Ανδριανόπουλε…
Ως απαντηση για την προτελευταια παραγραφο του αρθρου δειτε αυτο:
http://www.youtube.com/watch?v=yTbdnNgqfs8
θ.Ε.
Κατ’αρχήν , δεν καταλαβαίνω τί διαβάθμιση Φιλελευθερισμού πιστεύεις………
– Μάλλον οι διαβαθμίσεις μας “φάγανε”, οι κρίσεις και οι αποτυχίες είναι μέρος της ζωής- πιθανόν να έχεις παραδείγματα με χωρίς κρίσεις και αποτυχίες.
– Εγώ, λόγω αντιλήψεως κάτω του μετριου, θα βολευόμουν με λίγο Σωκρατικό διάλογο….
@SPYRIDON44
Η σύγκριση Texas & California και η αβίαστη εξαγωγή του γενικού συμπεράσματος: (λιγότεροι φόροι + λιγότερος παρεμβατισμός) => (ευημερία ή μικρότερες επιπτώσεις της κρίσης) μάλλον υποτιμά τη νοημοσύνη μας και, ίσως, τη νοημοσύνη του αρθρογράφου. Στην καλύτερη περίπτωση πρόκειται περί απλοϊκής και αφελούς συσχέτισης.
Γιατι να συγκρίνουμε το Τεξας με την Καλιφόρνια και όχι, ας πούμε, τη Σουηδία με το Michigan ή την Κίνα με τις ΗΠΑ ή την Ισλανδία με την Ελβετία ή την Ιρλανδία με την Ισπανία? Πως μετράμε τις επιπτώσεις του παρεμβατισμού στο μέγεθος της κρίσης? Πως μετράμε το μέγεθος της κρίσης? Τι άλλες διαφορές υπάρχουν ανάμεσα στην οικονομία του Τέξας και της Καλιφόρνια, ώστε η οικονομική κρίση σε αυτήν την ιστορική στιγμή να εκδηλώνεται διαφορετικά στις δύο πολιτείες? Τι πρόσφατα γεγονότα διαμόρφωσαν τα ελλείμματα στην Καλιφόρνια? Τέτοια ερωτήματα τα διερεύνησε ο Ανδριανόπουλος πριν φτάσει στα αφοριστικά συμπεράσματα του?
Το άρθρο του κ. Αδριανόπουλου είναι σίγουρα υπεραπλουστευτικό και στα σημεία του ίσως και λανθασμένο. Λίγο παρακάτω έχω παραθέσει την γνώμη μου για που έχει δίκιο και που οχι. Ωστόσο καταλαβαίνει κανείς εντελώς γιατί το έγραψε και τον εκνευρισμό του μόνο και μόνο με το να διαβάσει πολλα από τα δογματικα και εκτος τόπου και χρόνου σχόλια σε αυτό το φορουμ. Σε αυτή την χώρα, αντί να αποδεκτούμε ότι η προφανής λύση είναι μια κατα βάση καπιταλιστική ελευθερη αγορά με συγκεκριμένες παρεμβάσεις του κράτους (η γνωστη μεικτή οικονομία), κάτι το οποίο είναι αποδεκτό ΠΑΝΤΟΥ, από την Σουηδία μέχρι την Κίνα, καθόμαστε και μαλώνουμε για τα προφανή. Για το εάν ο καπιταλισμός “δουλευει”, για το εάν είναι “κακός” και άλλα άσχετα…
Παντού βέβαια υπάρχουν ακραίοι με ακραίες απόψεις υπέρ του υπαρκτού σοσιαλισμού, αναρχισμού κτλ. Αλλά αντιμετωπίζονται ως ακραίοι και είναι μια μικρή ομάδα του πληθισμού. Μόνο στην Ελλάδα και ορισμένες τριτοκοσμικές χώρες έχουμε τέτοιου είδους συζητήσεις σε mainstream έντυπα και φόρουμ…. Και αυτό δεν είναι μόνο περίεργο, είναι και επικίνδυνο γιατί αυτού του είδους οι συζητήσεις “take the oxygen” οπως λένε στα αγγλικα από τις πραγματικά σημαντικές συζητήσεις που πρέπει να γίνουν για το τι είδους μεικτή οικονομία θέλουμε, πως να κάνουμε την ελευθερη οικονομία καλύτερη και το κράτος ποιο αποτελεσματικό.
Τέλος πάντων, όσον αφορά το άρθρο του κ. Αδριανόπουλου, έχω να πω τα εξής:
1. Ο κ. Αδριάνοπουλος έχει δίκιο ότι το Αμερικάνικο κράτος ενθάρυνε τις τράπεζες να δώσουν δάνεια σε άτομα χαμηλών εισοδημάτων και αυτό σίγουρα είναι ένας από τους λόγους της κρίσης. Και ίσως έχει δίκιο να τον τονίζει γιατί είναι κατί το οποίο σκοπίμως αποσιωπάται στην Ελλάδα. Ωστόσο, προφανώς αυτός δεν ήταν ο ΜΟΝΟΣ λόγος της κρίσης. Άλλοι λόγοι είναι:
α) Η συστεμική κυκλικότητα των ελευθερών αγορών. Αυτό εν μέρη εξηγείται και ψυχολογικά όσο και οικονομικά αλλά είναι γεγονός. Και όση μεγαλύτερη η περίοδος της ανόδου, τόσο μεγαλύτερη και η κάθοδος. Προσοχή – ας αναφέρω πάλι το προφανές – η ύπαρξη περιοδικών “κρίσεων” ΄ή σκαμπανευσμάτων δεν σημαίνει ότι ο καπιταλισμός είναι καταδικασμένος. Οι μικρές (κατά το πλήστον) κυκλικές διαταραχές είναι ένα πολύ μικρό τίμημα να “πληρώσει” μια οικονομία για την ανάπτυξη και δυναμισμό που συνεπάγεται μια ελευθερη αγορα.
Στην συγκεκριμένη κρίση, μεγάλο λόγο παίζουν τα πολλά χρόνια αναπτυξης: Μπορεί στην Ελλάδα να γκρινιάζουμε συνέχεια αλλά η ανάπτυξη της διεθνούς (και της Αμερικάνικης και της Ελληνικής) οικονομίας τα τελευταία 15+ χρόνια ήταν ραγδαία. Αυτό κάνει πολύ κόσμο να ξεχνάει ότι υπάρχει ρίσκο, με αποτέλεσμα την συσσώρευση μεγαλύτερων ρίσκων στα ενεργητικά των τραπεζών από ότι θα έπρεπε. Αυτό ενισχύεται και με τον τρόπο τον οποίο δουλευουν πολλά μοντέλα μέτρησης ρίσκου: πολλά από αυτά τα μοντέλα βασίζονται σε στατιστικές περασμένων ετών. Είναι προφανές ότι μετά 15-20 χρόνια ανάπτυξης, τα στατιστικά μοντέλα έδειχναν λιγοτερο ρίσκο από ότι πραγματικά υπήρχε. Αυτό μπορεί να ακούγεται ως λεπτομέρια αλλά δεν είναι. Πολλά από τα χρηματοοικονομικά προιόντα τα οποία είχαν προβλήματα είχαν χαρακτηριστεί χαμηλού ρίσκου (ΑΑΑ) από τις rating agencies, εν μέρη λόγω αυτού του στατιστικού φαινομένου.
β) Το γεγονός ότι συστεμικά, ο χρηματοπιστωτικός τομέας και ιδίως οι επενδυτικές τράπεζες, χαρακτηρίζονται από short-term attitudes, τόσο οι διοικήσεις, όσο και οι μέτοχοι και οι εργαζόμενοι. Αυτό είναι εν μέρη λόγο των ψηλών μπόνους των εργαζομένων και των διοικήσεων τα οποία επιβραβέβουν κέρδη σήμερα και σε κάποιο βαθμό αγνοούν μεγαλυτερο ρίσκο αυριο. Ωστόσο, αν και είναι εύκολο να φωνάζει κανείς για αυτά τα μπόνους, ίσως και αυτά να είναι το μικρό τίμημα για να έχουμε ένα μοντέρνο και αποτελεσματικό πιστωτικό συστημα. Δεν πιστεύω ότι ο Rebel@work θα καταλάβει αλλά τα νέα πιστωτικά εργαλεία (πχ τα credit derivatives) ούτε “κακά” είναι ούτε ευθύνονται για την κρίση. Αντιθέτως είναι ένα παράδειγμα της δημιουργικότητας και αναπτυξης της χρηματαγοράς τα τελευταία χρόνια και επιτρέπουν να καλύψει κανείς το ρίσκο του ποιο εύκολα και αποτελεσματικά.
γ) Την απορύθμιση και αποτυχία των κρατικών regulators, ιδίως στην Αμερική όπου υπάρχει ένα χαώδες σύστημα με 3-4 διαφορετικούς regulators. Αυτό είναι ένα παράδειγμα κρατικής αποτυχίας αλλά ίσως ήταν δύσκολο να αποφθεχτεί εντελώς καθότι σε ένα παγκοσμιοποιημένο σύστημα είναι δύσκολο για ένα συγκεκριμένο regulator να είναι αυστηρότερος από το μέσο όρο χωρίς να δημιουργήσει προβλήματα ανταγωνιστικότητας στις τράπεζες που ελεγχει. Είναι κάτι το οποίο ίσως πρέπει να λυθεί σε διεθνή επίπεδο (εξου και τα λεγόμενα Basle and Basle II regulating standards).
2. Ένα άλλο σημείο που ο κ. Αδριανόπουλος έχει λάθος κατ εμέ είναι όταν διατείνεται ότι το λεγόμενο bail out των τραπεζών χειροτέρεψε την κρίση και “σπατάλησε” τα χρήματα των φορολογούμενων. Αυτό δεν ισχύει γιατί:
α) Είναι γνωστό ότι ο πιστωτικός τομέας έχει μια κεντρική θέση σε μια οικονομία και τυχών κατάρρευση μεγάλων τραπεζών μπορούν να πάρουν μαζί τους όχι μόνο το υπόλοιπο χρηματοοικονομικό σύστημα (το οποίο στηρίζεται στο cross lending) αλλά και την υπόλοιπη οικονομία ή οποία χρειάζεται δάνεια για να κινηθεί και έχει τις καταθέσεις της με τις τράπεζες αυτές. Γι αυτό το λόγο και ο τραπεζικός τομέας είναι ο μόνος τομέας ο οποίος ελεγχεται από το κράτος μέσω regulators (πχ την Τράπεζα της Ελλάδος στην χώρα μας). Αντίθετα, ένας λόγος ίσως για τον πανικό που δημιουργήθηκε ήταν ότι το κράτος/regulators άργησαν να επέμβουν και να στηρίξουν το τραπεζικό σύστημα – δείτε πχ την κατάρευση της Lehman Brothers. Εάν αυτή είχε σωθεί ίσως θα είχε αποφευθχεί ο χειρότερος πανικός. Ακριβώς το ίδιο (σε χειρότερο βαθμό) συναίβει στο Great Depression του 1930 – η ανεξέλενκτη κατάρευση των τραπεζών τότε οδήγησε σε μια τεράστια συστολή της κυκλοφορίας του χρήματος. Θα περίμενε κανείς ότι ο κ. Στεφανόπουλος θα γνωριζε αυτή την βασική μονεταριστική αρχή…
β) Ο κ. Αδριανόπουλος αντιφάσκει. Εάν είχε δίκιο ότι φταίει μόνο το κράτος και όχι οι τράπεζες, γιατί θα έπρεπε να πληρώσουν αυτές την κρίση; 🙂
γ) Ενα επιχείρημα ΥΠΕΡ του να αφεθούν να καταρεύσουν τράπεζες που είχαν καταχρεωθεί είναι να τιμωρηθουν οι πρωτέτοιοι ώστε να αποθαρυνθούν τέτοια φαινόμενα στο μέλλον. (the moral hazard argument). Αυτός ήταν και ένας λόγος που αφέθηκε η Lehman να κλείσει. Αυτό είναι ένα σοβαρό επιχείρημα. Ωστόσο ίσως μπορεί να αποφευθούν οι αρνητικές συνέπειες μιας κατάρευσης χωρίς να επιβραβευτούν οι υπαίτιοι: Στα περισσότερα bailouts (WaMu, AIG, Wachovia κτλ), τόσο οι διοικήσεις αλλάχθηκαν όσο και οι μέτοχοι αυτών των εταιριών έχασαν σχεδόν όλο τους το κεφαλαιο.
δ) Ένα άλλο επιχείρημα για να αφήνονται εταιρίες να κλείσουν είναι ότι αυτό είναι ανάγκαιο έτσι ώστε να απελευθερωθούν πόροι για άλλους πιο αναπτυσόμενους τομείς. Πχ στην Ελλάδα κρατούσαμε επί δεκαετίες σε ζωή ένα σωρό προβληματικών εταιριών (πόσοι τις θυμούνται από την δεκαετία του 1980? Μάλιστα η Ολυμπιακή μέχρι φέτος μας απομυζούσε). Σίγουρα η ελληνική οικονομία θα είχε αναπτυχθεί περισσότερο εάν πολλές από αυτές τις εταιρίες είχαν αφεθεί να κλείσουν χωρίς να σπαταλάνε τα χρήματα των φορολογουμένων (ή τα δανεικά του κράτους) έτσι ώστε να δωθούν τα χρήματα αυτά (είτε άμεσα είτε έμμεσα με μείωση φόρων) σε πιο δυναμικούς τομείς (τουρισμός, τηλεπικοινωνίες κτλ). Ωστόσο αυτό το επιχείρημα δεν ισχυει για τον τραπεζικό τομέα – οι τράπεζες που στηρίχθηκαν είναι κατα βάση κερδοφόρες και έχουν πράγματα να συνισφέρουν στην οικονομία.
ε) Ο κ. Αδριανόπουλος φαίνεται να επαναλαμβάνει την λανθασμένη αντίληψη πολλών ότι τα χρήματα που δόθηκαν στις τράπεζες χάθηκαν και “επιβαρύνουν” τους φορολογούμενους. Αυτο στις περισσότερες των περιπτώσεων δεν ισχύει: τα περισσότερα χρήματα δόθηκαν ως δάνειο (ή ως προνομιούχες μετοχές) με υψηλά επιτόκια. ¨Αρα το κράτος θα πάρει πίσω τα περισσότερα από αυτά τα χρήματα συν τόκους. Συν το ότι μια κατάρευση του τραπεζικού συστήματος θα οδηγούσε σε πολύ μεγαλύτερες απώλειες για τον φορολογούμενο…
3. Οπως προανέφεραν ορισμένοι άλλοι σχολιαστές, ορισμένες από τις συγκρίσεις στο άρθρο είναι λίγο υπεραπλουστευτικές. Πχ δεν μπορεί να συγκρίνεται η Κίνα με την Αμερική ή την Ευρώπη καθότι είναι σε εντελώς διαφορετικά σημεία οικονομικής αναπτύξεως. Επίσης η Κίνα κάθε άλλο από ένα παράδειγμα απολύτως ελεύθερων αγορών είναι – σε ορισμένα πράγματα είναι όντως το wild west και σε άλλα (πχ. ξένες επενδύσεις) έχει έντονο κρατικό παρεμβατισμό. Ωστόσο ο κ. Ανδριανόπουλος έχει δίκιο βέβαια ότι η Κίνα τα τελευταία 50 χρόνια είναι αποστωμοτικό παράδειγμα της μη-λειτουργίας του υπαρκτού σοσιαλισμου (δείτε τεράστιους λιμούς κατά την Πολιτιστική Επανάσταση του Μαο) και του δυναμισμού της αγοράς (δείτε την Κίνα ως υπερδύναμη τώρα).
4. Ο κ. Αδριανόπουλος έχει άδικο να κατηγορεί τον “Κευνσιανισμό” ως κρατισμό και σοσιαλισμό. Ο Κευνς ήταν σαφέστατα υπέρ του καπιταλισμού, απλώς αναγνώρισε ότι η ελευθερη αγορα έχει κυκλικότητα και ότι οι κρατικές δαπάνες μπορούν να μειώσουν την μείωση της κατανάλωσης σε περιόδους κρίσεως. Προφανώς πρέπει να γίνει συζήτηση για το σε ποιο βαθμό η κρατική παρέμβαση και δαπάνες μπορούν να χειροτερέψουν την κρίση σε ορισμένες περιπτώσεις. Αλλά αυτές είναι οι συζητήσεις που πρέπει να έχουμε: τεχνικές συζητήσεις για συγκεκριμένα οικονομικά θέματα, παρά ιδεολογικές αδιέξοδες συζητήσεις για το εάν είναι “κακός” ή οχι ο καπιταλισμος!
Πάν τως ο κ. Αδριανόπουλος έχει δίκιο ότι οι διάφοροι λαικιστές Έλληνες δημοσιογράφοι και πολιτικοί που διατείνονται στο όνομα του Κευνσιανισμού ότι η κυβέρνηση πρέπει να μεγαλώσει τις δαπάνες και να μην βάλει νέους φό ρους είναι επικίνδυνοι: Το οικονομικό πρόβλημα της Ελλάδας δεν είναι η μείωση της κατανάλωσης για ψυχολογικούς λόγους – το κυρίως οικονομικό πρόβλημα της Ελλάδος είναι η υπερχρέωση. Και εάν η κυβέρνηση δεν κάνει βήματα βελτίωσης, σε αυτό το παγκόσμιο οικονομικό κλίμα, απλούστατα η Ελλάδα θα αναγκαστεί να πτωχεύσει καθότι οι επενδυτές λόγω της κρίσης φοβούνται και αποφεύγουν τα χρεόγ ραφα υπερχρεωμένων εταιριών και χορών σαν την Ελλάδα.
Συγνώμη για το μακρύ post και ευχαριστώ για την υπομονή όσων το διάβασαν μέχρι το τέλος του!
Δεν πιστεύω ότι ο Rebel@work θα καταλάβει αλλά τα νέα πιστωτικά εργαλεία (πχ τα credit derivatives) ούτε “κακά” είναι ούτε ευθύνονται για την κρίση.
Η ανάπτυξη της αγοράς των derivatives αυτή-καθαυτή δεν προκάλεσε την κρίση, αλλά συνετέλεσε ώστε καπιταλιστικοί οργανισμοι να αυξήσουν το λόγο ρίσκου-προς-κεφάλαιο, να παρακάμψουν ρυθμίσεις (regulations) και λογιστικούς κανόνες, να φοροδιαφύγουν, κτλ., να γίνουν περισσότερο speculators από επενδυτές. Συνεπώς τα derivatives, και ιδιαίτερα τα credit derivatives, έκαμαν και κάμουν τη καπιταλιστική οικονομία περισσότερο ευαίσθητη και ασταθή και επιταχύνουν ή βαθύνουν τις περιοδικές κρίσεις του καπιταλισμού. Το βλέπουμε σήμερα, το είδαμε και την Ασιατική κρίση προς το τέλος της προηγούμενης δεκαετίας.
Πάντως, νομίζω ότι συμφωνούμε ότι ο καπιταλισμός πρόκειται περί ενός συστήματος ασταθούς το οποίο ‘operates through a series of crises’. Αυτή η διαπίστωση δεν είναι καινούργια, άσχετα από το αν ακόμα και σήμερα μετά από δύο αιώνες ιστορίας, υπάρχουν αρνητές της. Στη ρίζα των καπιταλιστικών κρίσεων βρίσκεται η υπερσυσσώρευση κεφαλαίων (πραγματικών και “φανταστικών”) που συνοδεύει την κορύφωση κάθε οικονομικού κύκλου.
Η αναφορά στον “υπαρκτό σοσιαλισμό” ή τον “αναρχισμό” δεν ξέρω πως προέκυψε.
K. Andrianopoule thavmazo tin ypomoni kai epimoni sas pu prospatheite na exigisete ston kosmo kapies vasikes oikonomikes alithies epi xronia tora, parolo pu vlepete systimatika pos i sidriptiki pliopsifia den katalavainei, i mallon den thelei na katalavei. Eimaste pia i ftoxoteri xora tis dytikis evropis, fagame ton sosialismo tu pasok 20 xronia sta mutra, exume vuliaxei sto xreos, ta tameia einai adeia, i anergia monimos sto 10%, alla to akroatirio sas akoma kollimeno ekei, stin ‘koinoniki dikaiosini’, tin ‘meikti oikonomia’ kai kati tetoies aidies.
Xara sto kuragio sas pragmatika, me pianei apelpisia kai mono pu diavazo ta sxolia sto arthro sas.
η αρθρολογία του Ανδριανόπουλου έχει εκφυλιστεί σε έναν απολογητισμό της ελεύθερης αγοράς και του καπιταλισμού, χωρίς προσχήματα
Exeis dikio, einai xediantropo auto pou ginetai, se ligo tha mas poun oti o kapitalismos einai kalutero systhma tou kommunismou, kai to xeirotero ap’ola einai akrivws oti to kanoun xwris prosximata.
REBEL
Συμφωνώ οτι υπάρχουν πολύ παράγοντες που πρέπει να ληφθούν υπ΄΄οψιν για συγκρίσεις.
– Ομως, είναι συγκρίσιμα μεγέθη δύο Πολιτείες του ιδίου Κράτους, παρά δύ﨔ασχετα” Κράτη.
– Το γιατί διαφέρουν Τεξας/Καλλιφόρνια είναι μάλλον άσκησις για πτυχιακό…. Αμερικανικού Πανεπιστημίου…
– Και εμένα μου κινεί την περιέργεια η διαφορά των δύο Πολιτειών, ιδιαίτερα διότι φαίνεται οτι τον “εξολοθρευτή” τον έχουν εξολοθρεύση η Μη-Πολιτειακές Οργανώσεις της Καλλιφόρνιας – ως επί το πλείστον Περιβαντολογικές.
– Δεν θέλω να ανακατευτώ άλλο σε ξένα χωράφια ( μοιάζει και λίγο ….καφενείο….)
ΕΥΠΑΛΙΝΟΣ
Κατ’αρχήν, εάν η Καλιφόρνια ήταν κράτος θα ήταν η 4η πιο ισχυρή οικονομία στον πλανήτη.
2ον: Με το Hollywood και το Silicon Valley τι σχέση έχουν οι πετρέλαιοβιομήχανοι;
3ον: Η Αμερικάνικη αυτοκινητοβιομηχανία υποφέρει από την δεκαετία του ’70 και ζει από τότε σε βάρος του Αμερικανικού δημοσίου.
Ο κ. Ανδριανόπουλος γράφει: Ζούμε για περίπου τρείς δεκαετίες με δανεικά.
Μέσα σε αυτές τις δεκαετίες ο αρθρογράφος εξελέγεγη επτά συνολικά φορές βουλευτής και συμμετείχε σε κυβερνήσεις ως Υφυπουργός Εξωτερικών, Υπουργός Πολιτισμού κι Επιστημών και Υπουργός Βιομηχανίας, Ενέργειας, Τεχνολογίας και Εμπορίου.
Αφού εμείς ζούμε με δανεικά και αφού εμείς πληρώνουμε τους βουλευτές και τους Υπουργούς, άρα, με δανεικά λεφτά τον πληρώναμε τόσα χρόνια.
Τώρα που πρέπει να πληρώσουμε πίσω τα δανεικά, μήπως να του πάρουμε κι αυτού πίσω τα λεφτά που τον δανείσαμε;
Δανειστήκαμε, δηλαδή, εμείς, για να μπορούμε να πληρώσουμε τους μισθούς του, μην τυχόν και χάσουμε το κελεπούρι!
Κι αφού με τα δανεικά δεν κάναμε τίποτα το καινοτόμο, καινούργιο και επίπονο, δεν μας λέει ο κ. Ανδριανόπουλος, εκείνος ποιές καινοτομίες βοήθησε να εισαχθούν στην Ελληνική παραγωγή ώστε να δικαιολογείται ο μισθός του ως υπουργού και βουλευτή;
Ποιές ήταν οι καινοτόμες του ιδέες που εφάρμοσε ως υπουργός, ποιά ήταν η επίπονη του εργασία ως υφυπουργού, ούτως ώστε να δικαιολογεί την δική του προσωπική ευημερία;
Δεν ήξερε ο κ. Ανδριανόπουλος τόσα χρόνια ότι ο μισθός του προέρχεται από δανεικά λεφτά;
Και τον πλήρωνε ο Ελληνικός λαός για να προσφέρει τις κοπιώδεις προσπάθειές του και να αφήσει παρακαταθήκη το κολλοσσιαίο του έργο στον Ελληνικό πολιτισμό, την εξωτερική πολιτική, την τεχνολογία και οπουδήποτε αλλού εχρημάτισε υπουργός και υφυπουργός! Για τις κορυφαίες, πρωτοποριακές και εργώδεις αναλύσεις και εισηγήσεις του στην Ελληνική Βουλή!
Ποιός εισηγείτω και ενέκρινε τα δάνεια τριών περίπου δεκαετιών; Ο κ. Ανδριανόπουλος και η παρέα του! Για να τα κάνουμε τί; Για να τα κάνουμε τίποτα! Απλά, για να μπορούμε να πληρώσουμε τους μισθούς τους!
Αυτά είναι, φίλε μου. Και τώρα τρώμε και την καζούρα από πάνω. “Τέρμα ο δανεισμός, να μάθετε να δουλεύετε και να γυρίσετε πίσω τα δανεικά”.
Οχι ρε.
Εσύ να γυρίσεις πίσω τα δανεικά!
Συγχαρητήρια γιά το άρθρο κ Ανδριανόπουλε.
Σε επίρρωση των όσων λέτε γιά Καλιφόρνια – Τέξας υπαρχουν τα εξής στοιχεία (για τις τελευταίες δύο δεκαετίες τουλάχιστον):
ΚΑΛΙΦΟΡΝΙΑ (πληθυσμός 37 εκατομμύρια) :
-Φόρος εισοδήματος (πολιτειακός): Ο δεύτερος υψηλότερος από τις 50 πολιτείες (πρώτη η Χαβάη)
-Κανονισμοί γιά επιχειρηματική δραστηριότητα: “Στραγγαλιστικοί” (τα τελευταία τέσσερα χρόνια βγαίνει συνέχεια η “χειρότερη Πολιτεία” γιά μπίζνες σύμφωνα με το περιοδικό “Chief Executive”).
-Κανονισμοί γιά το περιβάλλον: “Εξοντωτικοί”
ΤΕΞΑΣ (πληθυσμός 24 εκατομμύρια) :
-Φόρος εισοδήματος (πολιτειακός): 0%
-Φόρος υπεραξίας (πολιτειακός): 0%
-Κανονισμοί για επιχειρήσεις: “Φιλικοί” (Η καλλίτερη πολιτεία στην παραπάνω δημοσκόπηση του περιοδικού “Chief Executive”)
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ:
ΚΑΛΙΦΟΡΝΙΑ:
-Ανεργία: 11,5% (2% πάνω από τον μέσο όρο των 50 πολιτειών)
-Πολιτειακή κυβέρνηση: Χρεωμένη με 26 δισεκατομμύρια $ (πρόσφατα αναγκάστηκε μεταξύ άλλων να μειώσει κατά 11% τους μισθούς των δημοσίων υπαλλήλων της).
-Δρόμοι και σχολεία που καταρρέουν
-Πλειστηριασμοί σπιτιών: Από τις “πρωταθλήτριες πολιτείες”
-Κάθε χρόνο “χάνει” 100.000 πολίτες (εισερχόμενοι μείον εξερχόμενοι πολίτες)
ΤΕΞΑΣ:
-Ανεργία 7,1% (η διαφορά μεταξύ του 7,1% και του 11,5% της Καλιφόρνια δεν είναι 4,4% αλλά 62%!!)
-Πολιτειακή κυβέρνηση: Πλεονασματική
-Δρόμοι και σχολεία: Σε καλή κατάσταση
-Πλειστηριασμοί σπιτιών: Ελάχιστοι ως ανύπαρκτοι
-Κάθε χρόνο “κερδίζει” 150.000 πολίτες (εισερχόμενοι μείον εξερχόμενοι πολίτες)
ΔΥΟ ΕΠΙΠΛΕΟΝ ΣΤΟΙΧΕΙΑ :
Α) Το διάστημα 1997 έως 2007 οι εννέα πολιτείες (ανάμεσα στις πενήντα πολιτείες των ΗΠΑ) με τους χαμηλότερους φόρους είχαν μέση ΑΥΞΗΣΗ του πληθυσμού τους (εσωτερική μετανάστευση) κατά 4,5%. Οι εννέα πολιτείες με τους υψηλότερους φόρους είχαν κατά το ίδιο διάστημα (1997 έως 2007) μέση ΜΕΙΩΣΗ του πληθυσμού τους (εσωτερική μετανάστευση) κατά 2,2%.
Β) Η ενοικίαση ενός βάν (χωρίς οδηγό) σήμερα γιά το ταξίδι από Λος Άντζελες προς Χιούστον είναι τρέις (3) φορές πιό ακριβή από την ενοικίαση του ίδιου βάν γιά το ίδιο ταξίδι αλλά με αντίθετη φορά (από Χιούστον προς Λός Άντζελες)!!!
Φαίνεται πως οι άνθρωποι πολλές φορές ψηφίζουν όχι με τα χέρια τους αλλά με τα πόδια τους και πηγαίνουν προς τα εκεί που υπάρχει λιγώτερη γραφειοκρατεία, λιγώτερο κράτος, λιγώτεροι φόροι και περισσότερη ελευθερία επιλογής για το τι θα κάνει κανείς με τα χρήματά του.
Μανώλης Στειακάκης (www.kede.gr)
@Μανώλης Στειακάκης
Ίσως, θα πρέπει να είμαστε προσεκτικοί με τέτοιου είδους αναλύσεις και περισσότερο προσεκτικοί με τα συμπεράσματα στα οποία καταλήγουμε. Απλά παραθέτω μερικές παράμετρους, που η υπεραπλουστευμένη ανάλυσή σας (η δική σου και του Ανδριανόπουλου, αν ο τελευταίος έχει επιχειρήσει κάτι τέτοιο) δεν λαμβάνει υπόψη:
– Το Texas έχει μεν μηδενικό State Income Tax, αλλά επιβάλλει Sales Tax.
– Το Τexas ανέκαθεν θεωρείτο “low taxes, low services” πολιτεία.
– To Texas δεν είναι η μοναδική πολιτεία με μηδενικό income tax. Πολλές από τις πολιτείες με μηδενικό income tax επηρεάστηκαν σε μεγαλύτερο βαθμό από την οικονομική κρίση.
– To State income tax αποτελεί σχετικά μικρό μέρος του συνολικού φορού που πληρώνουν φυσικά πρόσωπα. Αν συμψηφιστούν τα δύο, όπως και οι υπόλοιποι state & local taxes, τότε το 2007 ο Καλιφορνιανός με μέσο κατά κεφαλή εισόδημα περίπου $42,700 πλήρωσε συνολικό φόρο (με βάση federal & state) φορολογικά έσοδα γύρω στα $11,800, ενώ ο Τεξανός με μέσο κατά κεφαλή εισόδημα γύρω στα $38,600 πλήρωσε σε φόρους $11,100. Η ποσοστιαία διαφορά είναι ασήμαντη.
– Ας μην ξεχνάμε ότι το Texas έχει στη διάθεσή συγκριτικά πολύ περισσότερους φυσικούς και ενεργειακούς πόρους (και, βέβαια, το δικό του power grid!), σημαντική αγροτική οικονομία, ενώ η οικονομική βάση της California είναι διαφορετική.
Σχολιάζω μόνο για να ενθαρύνω τους αναγνώστες να διαβάσουν το σχόλιο του Άλκη, που βάζει τα θέματα ακριβώς στη σωστή τους βάση.
Α, και να πω ότι ευτυχώς που υπήρξε και ένας Κέυνς και έτσι δεν ξαναβιώσαμε ένα Great Depression, ο οποίος βέβαια ήταν ένθερμος υποστηρικτής του Καπιταλισμού, όπως και όσοι τον ασπάζονται, για αυτό και οι ιντερνετικές διαφωνίες μου με τον rebel@work (γράφοντας ως Κώστας) ήταν πάντα ιδιαίτερα έντονες.