Με δέος παρακολουθούμε την εξέλιξη της δεινούς διεθνούς οικονομικής κρίσεως, αφενός μεν να επιμηκύνεται αφετέρου δε να δραματοποιείται, τόσο όσον αφορά τα τυπικά μακροοικονομικά χαρακτηριστικά όσο και τα θεμελιώδη και ουσιαστικά στοιχεία της φάσης του οικονομικού κύκλου που διανύουμε. Κάθε κρίση εμφανίζεται αναπάντεχα και ξαφνιάζει, παρά το γεγονός ότι μερικοί, έστω ελάχιστοι, την είχαν προβλέψει. Ομως όταν ξεσπάει η κρίση παρασύρει όλους, ακόμη και τους προνοητικούς και έτσι η προσπάθεια για τη λύση της κρίσης και για την απάντηση του αινίγματος που φέρει γίνεται επιτακτική.
Για παράδειγμα η μεγαλύτερη Κασσάνδρα του 2007 ήταν η Royal Bank of Scotland, αλλά αυτό δεν έσωσε ούτε την ίδια από τις γιγαντιαίες απομειώσεις ενεργητικού αλλά και τις χαμένες πιστώσεις. Φαίνεται σαν ο προφήτης της καταστροφής, που δεν είχε την πρόνοια να περισώσει τον εαυτό του. Αλλά αυτή είναι η μαγεία των αγορών, να μην αφήνουν κανένα, όσο κραταιός και αν είναι, να εφησυχάζει. Σοφός, προφήτης ή πλούσιος, αν εκδηλωθεί η κρίση θα παρασυρθεί στη δίνη της με τον ίδιο ή και χειρότερο τρόπο. Η παρούσα λοιπόν κρίση που διανύουμε, πρώτα από όλα τιμώρησε τους χρηματοπιστωτικούς παγκόσμιους πρωταγωνιστές, αφού αφάνισε τις μαμούθ κεφαλαιοποιήσεις τους και αρκετές, όπως τη φημισμένη Bear Stearns, τις οδήγησε στο χείλος της απόλυτης καταστροφής.
Δεν θα ήταν όμως τόσο ζοφερή η κατάσταση αν απλώς μέναμε στην έκρηξη της πιστωτικής φούσκας στα χέρια των τραπεζικών κολοσσών και των μετόχων τους. Είναι πράγματι λυπηρό να βλέπεις σε δυσχερή θέση ιδρύματα όπως η Citigroup, η UBS ή η Morgan Stanley και τόσες άλλες, αλλά αυτός είναι ο κανόνας της αγοράς, δάνεισαν αλόγιστα και χωρίς εγγυήσεις, τώρα ας χάσουν και όσο χάσουν! Το πρόβλημα όμως έγκειται στο ότι η έκρηξη της πιστωτικής φούσκας διαχέεται στο σύνολο της πραγματικής οικονομίας, κλιμακώνοντας τα προβλήματα και οδηγώντας πιθανόν το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα σε μία κρίση άνευ προηγουμένου.
Σ’ αυτές τις περιπτώσεις πρέπει να στρέψουμε την προσοχή μας στην εξέλιξη των γεγονότων, προκειμένου να αποτιμήσουμε τις θεμελιώδεις πράξεις του παρόντος και ιδίως των νομισματικών αρχών που αφορούν τα επιτόκια. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία διότι πάνω στο χαμηλό επιτόκιο της FED του 1% πάτησε για να γεννηθεί η πιστωτική φούσκα. Αν όμως το 1% ήταν αναγκαίο για να διευκολυνθεί πιστωτικά το σύστημα από το διπλό χτύπημα της τεχνολογικής φούσκας και της επίθεσης της 11ης Σεπτεμβρίου, αυτό δεν σημαίνει ότι με την ανάκαμψη των αγορών θα έπρεπε να πάει τόσο γρήγορα στο 5,25%. Αυτό εξέπληξε τους δανειζόμενους αλλά και τους άπληστους δανειστές, οι οποίοι είδαν τα απεριόριστα και χωρίς εγγυήσεις δάνεια που είχαν χορηγήσει να μένουν απλήρωτα, ασκώντας μία μεγάλη πίεση των τιμών των ακινήτων προς τα κάτω. Οταν από την άνοιξη του 2007 τα σύννεφα είχαν αρχίσει να πυκνώνουν, το καλοκαίρι το σύστημα τραντάχτηκε από ομοβροντία αστραπών. Η FED τρομαγμένη κατέβασε τα επιτόκια σχεδόν απνευστί στο σημερινό 2%.
Η εικόνα ήταν τρομακτική για τους επενδυτές! Το επιτόκιο της FED, της μεγαλύτερης οικονομίας στον κόσμο, είχε γίνει ασανσέρ σύντομων στάσεων σε πολυκατοικία, από το ισόγειο στην ταράτσα και στην απνευστί νέα πτώση του στο ισόγειο, παρέσυρε το δολάριο στα τάρταρα της σχέσης του με το ευρώ. Η αξιοπιστία των νομισματικών αρχών των ΗΠΑ δοκιμάζεται σκληρά. Η αμερικανική οικονομία δεν αντέδρασε στις πτώσεις του επιτοκίου αλλά ούτε και η βραχυχρόνια κινούμενη χρηματαγορά. Αντίθετα, η χρηματαγορά γνώρισε νέα κύματα μαζικών πωλήσεων και η οικονομία ήρθε αντιμέτωπη με τον πληθωρισμό, αφού η συνεχιζόμενη πτώση του δολαρίου πυροδοτούσε την όλο και μεγαλύτερη αύξηση της τιμής του πετρελαίου.
Είναι σαν να ξεχάσθηκαν οι αρχές της σύγχρονης μακροοικονομικής για σταθερές και ορθολογικές προσδοκίες, οι οποίες όταν διαψεύδονται ή μεταβάλλονται βίαια και αχαλίνωτα, δημιουργούν θόρυβο στο σύστημα και το οδηγούν σε μόνιμη διαταραχή. Φτάσαμε στην πλήρη αντιστροφή της σχέσης των νομισματικών αρχών και των αγορών. Αντί οι αρχές να συνεπικουρούν την ισορροπημένη λειτουργία των αγορών, στέλνουν διαρκώς βιαίως εναλλασσόμενα σήματα που πότε τροφοδοτούν φούσκες (επιτόκιο FED 1%), πότε καταποντίζουν την αγορά ακινήτων και τους δανειζόμενους (επιτόκιο FED 5,25%) και πότε πυροδοτούν τις τιμές του πετρελαίου και τον πληθωρισμό (επιτόκιο FED σήμερα 2%). Φτάσαμε στο σημείο να περιμένουμε τι επιλογή θα κάνουν οι νομισματικές αρχές για να βρουν οι επενδυτές ένα νέο τρόπο κερδοσκοπίας που θα αναιρεί στην πράξη αυτό που προσπαθούν να πετύχουν οι νομισματικές αρχές. Είναι η κλασική περίπτωση του αφοπλισμού των νομισματικών αρχών από τα κατά όνομα μόνον παντοδύναμα εργαλεία τους. Ετσι, λοιπόν, έχουμε γίνει μάρτυρες μίας νέας κερδοσκοπικής μόδας, που είναι η αγορά μελλοντικών συμβολαίων πετρελαίου σε όλο και υψηλότερες τιμές, που στηρίζονται κυρίως από τη δραματική πτώση του δολαρίου.
Αμοιρη ευθυνών αυτής της τραγικής κατάστασης δεν είναι η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Με την πρόσφατη απόφασή της να αυξήσει το επιτόκιο στο 4,25%, δραματοποιεί αναμφισβήτητα την κατάσταση. Αν με αυτή την κίνηση της ανακόψει την άνοδο του πληθωρισμού, επιβάλλοντας σιδηρά πιστωτική πειθαρχία, τότε όλοι μας θα έχουμε κερδίσει ένα μεγάλο στοίχημα για μία πιθανή διέξοδο από την κρίση. Αλλά όπως οι πολιτικοί τύραννοι στην προσπάθειά τους να επιβάλουν πειθαρχία, τις πιο πολλές φορές ανατρέπονται, έτσι είναι το πιο πιθανόν να έχουμε ανατροπή των επιδιωκόμενων αποτελεσμάτων των ευρωπαϊκών νομισματικών αρχών. Αυτό είναι πιθανόν να συμβεί διότι η αύξηση του ευρωπαϊκού επιτοκίου κατά 25 μονάδες βάσης θα οδηγήσει πιθανά σε νέα διολίσθηση του δολαρίου, που θα πυροδοτήσει ακόμη περισσότερο την αύξηση της τιμής του πετρελαίου, με δυσμενέστατες συνέπειες στην άνοδο του μέσου ευρωπαϊκού πληθωρισμού αλλά και στασιμότητα στην παραγωγή εξαιτίας του υψηλότερου επιτοκίου.
Σ’ αυτή την περίπτωση θα έχουμε κλιμάκωση της κρίσης με απρόβλεπτες συνέπειες για την έκτασή τους. Αντίθετα, αν η ΕΚΤ είχε κρατήσει σταθερό το επιτόκιο στο 4%, ήδη οι επενδυτές θα είχαν στρέψει το ενδιαφέρον τους υπέρ του δολαρίου, αφήνοντας μεγάλα περιθώρια για σημαντικές βελτιώσεις στην πραγματική οικονομία, λόγω χαμηλότερου ευρώ και επιτοκίου αλλά και διορθώσεις στην αγορά πετρελαίου.
Η οικονομία είναι απρόβλεπτη και η επιστήμη που την υπηρετεί πάντα σε δυσχερή θέση, ωστόσο υπάρχουν πολλά και σημαντικά στοιχεία που μας επιτρέπουν να ξεπεράσουμε την κρίση. Αυτά είναι η ίδια η παγκοσμιοποίηση, η συνέχιση της ανάπτυξης της Κίνας, της Ρωσίας, της Ινδίας και της Βραζιλίας (αλλά και άλλες χώρες τύπου BRIC με μικρότερο μέγεθος), τα αραβικά κεφάλαια που επελαύνουν μετοχικά στις κορυφαίες δυτικές εταιρείες, τα ασιατικά κεφάλαια τύπου Σιγκαπούρης ή άλλα Sovereign Wealth Funds. Οι αμερικανικές και ευρωπαϊκές επιχειρήσεις συνεχίζουν να κάνουν κέρδη και να πρωταγωνιστούν στην καινοτομία και ανάπτυξη. Ενας νέος κύκλος ανόδου, λοιπόν, μας περιμένει και μάλιστα έντονα ανοδικός, αρκεί και οι αρχές να κάνουν το καθήκον τους, εμπεδώνοντας τη σταθερότητα και αποβάλλοντας τις εκπλήξεις από τις γραμμές χάραξης των πολιτικών τους.
————————————————————
Σημειώσεις:
Δημοσιεύτηκε στο Κέρδος στις 8/7/2008