Είναι όλο και περισσότερο εμφανές ότι η εποχή μας διαφοροποιείται ακόμα και από το πρόσφατο παρελθόν όχι μόνο στις νέες ευκαιρίες που προσφέρει αλλά και στις νέες απειλές που εμφανίζει. Η εξέλιξη των επικοινωνιών, η ευκολία στην μετάδοση της πληροφόρησης, η ανάπτυξη των μεταφορών, η δημιουργία ενός στενού ιστού αλληλοσύνδεσης των οικονομιών σε παγκόσμια κλίμακα δεν δημιούργησε μόνο νέες προκλήσεις για οικονομική, πολιτιστική και κοινωνική εξέλιξη αλλά έδωσε και την δυνατότητα σε αποφασισμένους φανατικούς να βλάψουν και να επηρεάσουν τις κοινωνίες μας όπως ποτέ άλλοτε, θεμελιώνοντας νέες απειλές στη συλλογική ασφάλεια

Μια καλά οχυρωμένη και οπλισμένη κοινωνία μπορούσε μέχρι πρόσφατα να αμυνθεί αποτελεσματικά στο έδαφός της, απέναντι σε επιθέσεις με παλιάς τεχνολογίας συμβατικά μέσα, αφού τα μέσα για ασύμμετρο πόλεμο , όπως αυτόν που έχουν επιλέξει σήμερα οι ισλαμιστές τρομοκράτες, ήταν ελάχιστα. Σήμερα όμως τα πράγματα έχουν αλλάξει δραματικά και μόνιμα. Οι δορυφορικές επικοινωνίες, η διάδοση της γνώσης, το ίντερνετ, η ευκολία μεταφοράς κεφαλαίων κ.ά. επιτρέπουν σε οργανωμένες ομάδες να παρακάμψουν τα συμβατικά αμυντικά συστήματα και να καταφέρουν συντριπτικά ασύμμετρα πλήγματα εναντίον οικονομικών ή συγκοινωνιακών κέντρων ή βασικών υποδομών των σύγχρονων πόλεων. Η τεχνολογία σήμερα επιτρέπει το σχεδιασμό, την παρακολούθηση και τον συντονισμό τέτοιων επιθέσεων από μικρές απομονωμένες περιοχές και χώρες του πλανήτη. Ένας φανατικός μπορούσε και σε παλιότερες εποχές να καταφέρει σοβαρά μεμονωμένα πλήγματα (από την δολοφονία του διαδόχου του Αυστροουγγρικού θρόνου στο Σαράγιεβο μέχρι τον Κάρλος) . Σήμερα όμως οι φανατικοί αυτοί μπορούν να οργανωθούν, να συντονιστούν και να καθοδηγηθούν προς επίτευξη ευρύτερων πολιτικών στόχων. Ο συνδυασμός αποφασισμένων φανατικών και επιθετικών πολιτικών επιδιώξεων εξασφαλίζεται από μια ακραία φονταμενταλιστική εκδοχή του Ισλάμ σχετικά εύκολα.

Τα χαρακτηριστικά των ισλαμικών τρομοκρατικών επιθέσεων ανά τον κόσμο έχουν να δείξουν πολλά και για τα κίνητρά τους, και τους πολιτικούς τους στόχους, και για τον τρόπο αντιμετώπισής τους. Σκοτώνοντας εσκεμμένα ανθρώπους κάθε εθνικότητας και θρησκείας έδειξαν ακριβώς το σύνολο της αντίθεσής και της αντιπαράθεσης που επιδιώκουν. Στόχοι δεν είναι απλά όσες χώρες δεν συμμορφώνονται στην εξωτερική πολιτική τους με τους τρομοκράτες. Οι ΗΠΑ χτυπήθηκαν μετά από μια δεκαετία της πιο φιλοπαλαιστινιακής πολιτικής που είχαν ακολουθήσει ποτέ. Όταν είχαν συμβάλει με κάθε μέσο και περισσότερο από κάθε άλλη φορά στην εξεύρεση λύσης στο Μεσανατολικό (πχ Συμφωνία του Όσλο, συναντήσεις στο Ντέιτον κτλ). Ταυτόχρονα όμως χτυπούν όλους τους λαούς στην περιφέρεια του Ισλάμ, χωρίς να τους έχουν δώσει καμία αφορμή ανάλογη με αυτές που επικαλούνται για τα χτυπήματα στη Δύση. Στόχος των ισλαμοφασιστών είναι κάθε τι που για τα μέτρα του ιδεολογικού και πνευματικού μεσαιωνικού σκοταδισμού είναι προοδευτικό. Και φυσικά η συντριπτική πλειοψηφία των θυμάτων της δράσης τους είναι όσοι μουσουλμάνοι δε δέχονται τον φονταμενταλιστικό παραλογισμό τους.

Δεν επιτίθενται επειδή η Δύση (ή έστω κάποιες χώρες τις Δύσης) τους προκάλεσε. Αυτές είναι απλές αφορμές. Επιτίθενται για να λύσουν τα εσωτερικά τους προβλήματα, να ενισχύσουν την εξουσία και την πνευματική επιρροή τους στον ισλαμικό κόσμο, να καταπνίξουν κάθε φωνή μεταρρύθμισης και εκδημοκρατισμού στις μουσουλμανικές κοινωνίες. Και γι’ αυτό πάντα θα βρίσκουν αφορμές όσο κατευναστικοί και καλοπροαίρετοι και αν είμαστε. Ποιος εγγυάται ότι αυτό που θα βλέπαμε εμείς ως “δίκαιη λύση” του Παλαιστινιακού είναι το ίδιο με αυτό που βλέπουν οι τρομοκράτες; Αν αυτοί ικανοποιηθούν μόνο με την πλήρη καταστροφή του Ισραήλ πρέπει να το δεχτεί η παγκόσμια κοινότητα (το δικαίωμα ύπαρξης του Ισραήλ το αναγνώρισε η διεθνής κοινότητα από το 1948, ο αραβικός εθνικισμός δεν εννοεί να το δεχτεί ούτε το 2005); Ή ακόμα και αν φύγει πλήρως κάθε δυτικό ή μη-ισλαμικό στοιχείο από την περιοχή, μας εγγυάται τίποτα ότι θα μας αφήσουν ήσυχους; Εδώ κατηγορούν την Ισπανία για την Ανακατάκτηση (την εκδίωξη των μουσουλμάνων από την Ισπανία τον 15ο-16ο αιώνα) και τη Γαλλία για το ζήτημα της μαντίλας!

Πώς όμως μπορούμε να αντιδράσουμε απέναντι σε μια φανατική μειοψηφία; Η απάντηση στην συνολική επίθεσή τους εναντίον των κοινωνιών μας δεν είναι προσβολή του αραβικού κόσμου και του ισλαμικού χώρου γενικά. Η συνολική αντιπαράθεση είναι ακριβώς αυτό που επιδιώκουν διότι έτσι μπορούν να συσπειρώσουν τις κοινωνίες τους υπό την ηγεσία τους μπροστά την εξωτερική απειλή. Ο περιορισμός της αντιπαράθεσης θα αποδυναμώσει τις πολιτικές τους επιδιώξεις. Ταυτόχρονα όμως, η αντιμετώπιση των οργάνων της τρομοκρατίας, των ισλαμοφασιστών φανατικών και τα όλων τα στηριγμάτων τους πρέπει να είναι ανελέητη. Πρέπει να εξασφαλιστεί ότι δεν θα τους προσφερθεί καταφύγιο και προστασία από καμία μα καμία χώρα. Το κυνήγι τους, αλλά και η προσαρμογή του διεθνούς δικαίου (που έχει μείνει προσαρμοσμένο στις απαιτήσεις του κόσμου του 1945, με εμφανείς αδυναμίες αυτού και των διεθνών οργανισμών να ανταποκριθεί στις νέες προκλήσεις), είναι υπόθεση όλης της παγκόσμιας κοινότητας χωρίς καμία εξαίρεση. Γι’αυτό η επιχείρηση στο Αφγανιστάν ήταν απαραίτητη. Όσο υπάρχουν περιοχές και κράτη που τους επιτρέπουν να δρουν και να αναπτύσσονται η απειλή θα παραμένει.

Μπορεί όμως η στρατιωτική επέμβαση να λύσει μόνη της το πρόβλημα; Η εμπειρία των τελευταίων ετών και ειδικά η περιπέτεια στην Μεσοποταμία δείχνει ότι ακόμα και σήμερα η στρατιωτική ισχύς είναι πεπερασμένη και ανίκανη από μόνη της να ξεριζώσει την τρομοκρατία. Αντίθετα, αποτυχημένες στρατηγικές και τακτικές επιλογές έγιναν αιτία οι τρομοκράτες να κερδίσουν αναίτια στρατιωτικές, αλλά το χειρότερο ηθικές στα μάτια του ισλαμικού κόσμου, νίκες. Για την πολιτική αφόπλιση του ισλαμικού σκοταδισμού είναι αναγκαία η ενίσχυση των ενδογενών δυνάμεων της μεταρρύθμισης και του εκδημοκρατισμού, αλλά αυτό δεν γίνεται από τη μία μέρα στην άλλη. Στόχος πρέπει να είναι η ενίσχυση της ελεύθερης αγοράς στις μουσουλμανικές χώρες για την δημιουργία σύγχρονων αστικών στρωμάτων μέσα στις ισλαμικές κοινωνίες που θα αναλάβουν να απομονώσουν τους σκοταδιστές ισλαμοφασίστες. Απαιτείται ένας συνδυασμός πολιτικών, διπλωματικών και στρατιωτικών, σε κάποιες περιπτώσεις, ενεργειών .

Έτσι η προσπάθεια να δημιουργηθούν οι ενδογενείς συνθήκες εκδημοκρατισμού του Ιράκ (που 800 χρόνια αδυνατούν να δημιουργηθούν από μόνες τους, και σε όσες χώρες τις περιοχής πλούτισαν από τις πρώτες ύλες τους δε δημιουργήθηκαν) αποσκοπεί να λειτουργήσει ως πυξίδα και για τον υπόλοιπο αραβικό κόσμο. Και κάτι τέτοιο δεν είναι αδύνατο σε μουσουλμανικές κοινωνίες αφού πχ στην Νοτιοανατολική Ασία παρά τα μεγάλα προβλήματα που υπάρχουν, η ενίσχυση των παραγωγικών δυνάμεων της αγοράς οδήγησε με μεγάλα βήματα εκδημοκρατισμού. Αρκεί να δούμε σήμερα την Μαλαισία και να τη συγκρίνουμε τα διάφορα αραβικά εμιράτα. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Ιαπωνίας όχι μία αλλά 2 φορές (στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και μετά τον Β΄ΠΠ), όπου μια οπισθοδρομική κοινωνία μπόρεσε με την κατάλληλη παρέμβαση να ξεκολλήσει και να ακολουθήσει το δρόμο της προόδου, της ευημερίας και της δημοκρατίας. Σήμερα ο Λίβανος παλεύει να βγει από τα νύχια ισλαμιστών και φυλοσύριων κοσμικών φασιστών.

Το αίτημα της δημοκρατίας είναι αποτέλεσμα της ανάπτυξης συγκεκριμένων οικονομικών παραγωγικών δυνάμεων μέσα στην κοινωνία που έρχονται να αμφισβητήσουν την κυριαρχία των συντηρητικών δυνάμεων. Οι δυνάμεις αυτές δεν είναι γενικόλογα αφηρημένα σχήματα. Μπορούν εύκολα να ψηλαφηθούν μέσα στην Ιστορία. Τέτοιες είναι οι προοδευτικές παραγωγικές δυνάμεις της αγοράς (έμποροι, βιοτέχνες, αργότερα βιομήχανοι και τα άλλα αστικά στρώματα) που ιστορικά έθεσαν τις βάσεις των σημερινών δημοκρατικών πολιτευμάτων στην Ολλανδία και την Αγγλία του 16ου-17ου αιώνα (ή ακόμα και στις αυτόνομες μεσαιωνικές πόλεις μπορούν αναγνωριστούν τα πρώτα σκιρτήματα εκδημοκρατισμού). Αντίθετα παρά την πρωτοφανή οικονομική της ανάπτυξη η καθολική Ισπανία δεν ακολούθησε το δρόμο της προόδου και του εκδημοκρατισμού αλλά αυτόν της οπισθοδρόμησης, του σκοταδισμού, της Ιεράς Εξέτασης, της περιθωριοποίησης και του φασισμού. Γιατί; Διότι η οικονομική της ανάπτυξη αρχικά στηρίχθηκε στα λάφυρα της Ανακατάκτησης της Ιβηρικής από τους μουσουλμάνους και μετά από το χρυσό και το ασήμι του Νέου Κόσμου. Δεν ήταν αποτέλεσμα της λειτουργίας της αγοράς και γι’αυτό δεν αποτέλεσε μοχλό για την ανατροπή των συντηρητικών και τον εκδημοκρατισμό όπως αλλού, αλλά σαν επιπλέον εργαλείο κατοχύρωσης της κυριαρχίας των υφιστάμενων εξουσιών της φεουδαρχίας και της εκκλησίας.

Ακριβώς με τον ίδιο τρόπο τα πετροδολάρια σήμερα ενισχύουν τις συντηρητικές δομές στην Σαουδική Αραβία παρά την όποια προσπάθεια εκδημοκρατισμού. Αν με τόσο υψηλό για τα μέτρα της περιοχής ΑΕΠ διατηρεί ακόμα την Σαρία, πόσο πλούσιοι πρέπει ακόμα να γίνουν, σύμφωνα με τον παραλογισμό που διαχέεται στην κοινή γνώμη της Δύσης, για να αποκτήσουν στοιχειώδη δημοκρατικά χαρακτηριστικά; Δεν είναι τυχαίο ότι παρά την τεράστια οικονομική της ανάπτυξη, η Σαουδική Αραβία δεν είναι φάρος δημοκρατίας και ελευθεριών για τον υπόλοιπο μουσουλμανικό κόσμο αλλά το μεγαλύτερο φυτώριο φανατικών φονταμενταλιστών τρομοκρατών! Η περίπτωση της Σαουδικής Αραβίας είναι η καλύτερη διάψευση των ευρέως διαδεδομένων αντιλήψεων ότι η τρομοκρατία είναι συνέπεια της φτώχειας και της εχθρικής ιμπεριαλιστικής συμπεριφοράς. Η Σαουδική Αραβία είναι το πνευματικό και υλικό λίκνο της σύγχρονης τρομοκρατίας όχι γιατί είναι φτωχή (δηλαδή η χώρες τις Αφρικής πόσες βόμβες δικαιούνται να βάλουν αναλογικά; Γιατί δεν κινδυνεύουμε από τρομοκράτες από την Ουγκάντα αλλά από την πάμπλουτη Σαουδική Αραβία;), ούτε γιατί κατακτήθηκε από τους Δυτικούς (ουδέποτε κατακτήθηκε, αλλά αντίθετα υπήρξαν η ασπίδα της απέναντι σε επιθετικά καθεστώτα όπως το Ιράκ) αλλά επειδή συνδυάζει τον μεσαιωνικό σκοταδισμό με την αφθονία πόρων.

Η Αλ-Κάιντα δεν μαζεύει τα μέλη της από τους εξαθλιωμένους, ούτε η δράση της στοχεύει στην αλλαγή της εξαθλίωσης αλλά μάλλον στη διατήρησή της καθώς και του συνόλου του σκοταδιστικού πλέγματος που έχουν υφάνει (όπως είπα και σε προηγούμενο άρθρο πρόκειται περισσότερο για νέους “Σερίφηδες του Νότιγχαμ” παρά για την ισλαμική έκδοση του “Ρομπέν των Δασών” όπως πολλοί αρέσκονται να τους φαντάζονται) Όταν η οικονομική ανάπτυξη στηρίζεται σε φυσικούς πόρους (άρα ωφελεί τους ιδιοκτήτες τους) δεν υπάρχει καμία περίπτωση εκδημοκρατισμού. Αυτός θα έρθει μόνο όταν τα αστικά στρώματα ενισχυθούν από την λειτουργία της αγοράς ώστε να είναι σε θέση να αμφισβητήσουν τους συντηρητικούς-σκοταδιστές του Ισλάμ.

Αυτό που έγινε απόλυτα κατανοητό μετά την 9/11 είναι ότι δεν μπορούμε να περιμένουμε να γίνει από μόνη της, ούτε ότι μια “φιλική” ισλαμική χώρα στην εξωτερική πολιτική είναι ασφαλής για τις κοινωνίες μας και το παγκόσμιο σύστημα οικονομικής διασύνδεσης και αλληλεπίδρασης. Αυτό που χρειάζεται ο ισλαμικός κόσμος (και ο όλος ο κόσμος γενικά) δεν είναι νέες “Ισπανίες” αλλά νέες “Ολλανδίες”. Αυτή η πολιτική δικαιολογεί τα τεράστια ποσά που κοστίζουν οι επιχειρήσεις και η ανοικοδόμηση στην περιοχή και που δεν μπορούν να ισοσκελιστούν με όσα κέρδη και να βγάλει η εξόρυξη του πετρελαίου (όπου αξίζει να αναφερθεί ότι όλα τα συμβόλαια που είχε υπογράψει ο Σαντάμ με ρώσικες και γαλλικές εταιρίες παραμένουν σε ισχύ).

Δεν στηρίζουμε τον φτωχό Παλαιστίνιο και τον φτωχό Ιρακινό με το να προσφέρουμε πολιτική, ιδεολογική και ηθική κάλυψη στους ισλαμοφασίστες της Χαμάς, της Τζιχάντ ή τους φανατικούς δολοφόνους του Ιράκ. Έτσι διαιωνίζουμε την δική του καταπίεση και τη δική μας ανασφάλεια. Η βοήθεια στον φτωχό Παλαιστίνιο απαιτεί την προσπάθεια να βρεθεί ένας συμβιβασμός με το Ισραήλ (πχ οι προτάσεις Μπαράκ το 2000 θα μπορούσαν να ήταν βάση για μια συμβιβαστική λύση) που θα επιτρέψει την μόνιμη ειρηνική συνύπαρξη, αλλά ταυτόχρονα την απομόνωση όλων των ακραίων που τορπιλίζουν κάθε προσπάθεια ειρήνευσης. Παρόμοια, η βοήθεια στον φτωχό Ιρακινό απαιτεί τη δημιουργία συνθηκών ώστε η μετά-Αμερικανών εποχή (που αργά ή γρήγορα θα έρθει) να μην χαρακτηρίζεται από την κυριαρχία φανατικών ισλαμοφασιστών ή έστω κοσμικών εθνικιστών, αλλά από δημοκρατικούς θεσμούς θεμελιωμένους σε μια αναπτυσσόμενη υγιώς οικονομία (προφανώς για όσους δεν πιστεύουν ούτε στους δημοκρατικούς θεσμούς ούτε στην ανοιχτή οικονομία, η συμπαράταξη με τους φονταμενταλιστές δολοφόνους είναι μια φυσική επιλογή).

Αυτό είναι και σημαντικό μέρος του προβλήματος στο Ιράκ. Θα ήταν πολύ απλό για τους Αμερικανούς να εκχωρήσουν τις εξουσίες στους θρησκευτικούς ηγέτες και στα φονταμενταλιστικά στοιχεία (που σήμερα “εξεγείρονται”). Αυτό όμως δε θα αντιμετώπιζε ούτε την απειλή της τρομοκρατίας, ούτε θα βοηθούσε τον απλό λαό του Ιράκ, που θα περνούσε από την μία κοσμική τυραννία του Σαντάμ στην καταπίεση της φονταμενταλιστικής τυραννίας των μουλάδων. Ο αγώνας γίνεται για να στηθεί ένα κοσμικό δημοκρατικό κράτος, πράγμα στο οποίο όσοι θέλουν να ορίζουν κατά αποκλειστικότητα τον ιρακινό λαό αντιδρούν. Τους ενοχλεί που άνοιξαν μετά την απελευθέρωση πάνω από 150 εφημερίδες και δεν μπορούν να ελέγχουν τη σκέψη του λαού, το ότι υπάρχουν χιλιάδες δημοτικά και περιφερειακά συμβούλια που λειτουργούν πλέον με δημοκρατικές διαδικασίες εμποτίζοντας σταδιακά ένα λαό που για δεκαετίες γνώριζε μόνο την δικτατορία του Σαντάμ. Σκύλιασαν με την μαζική συμμετοχή του Ιρακινού λαού στις εκλογές του χειμώνα, παρά τις συνεχείς δολοφονικές απειλές και ενέργειες εναντίον του. Οι φονταμενταλιστές περίμεναν να αποτελέσουν την διάδοχη κατάσταση και η συμπεριφορά τους δείχνει την αντίδρασή τους μπροστά στην απειλή να χάσουν τον πνευματικό τους έλεγχο.

Η άμεση αποχώρηση των συμμαχικών δυνάμεων από το Ιράκ δεν θα οδηγήσει σε κανένα εκδημοκρατισμό. Θα δημιουργήσει ένα χάος μέσα από το οποίο θα αναδειχθεί ενισχυμένος ο ισλαμοφασισμός. Η αποχώρηση είναι αναπόφευκτη, αλλά μόνο όταν η ιρακινή κοινωνία είναι σε θέση να παλέψει επιτυχώς απέναντι στην φονταμενταλιστική απειλή. Αλλιώς το Ιράκ θα γίνει ο νέος παράδεισος για την παγκόσμια ισλαμική τρομοκρατία, ενώ κάθε φωνή μεταρρύθμισης και εκσυγχρονισμού στον υπόλοιπο ισλαμικό κόσμο θα αποδυναμωθεί. Η ελπίδα ότι μια άμεση αποχώρηση θα οδηγήσει σε μια δημοκρατική διακυβέρνηση και σε μια αντίληψη ανοχής του διαφορετικού παραγνωρίζει την τωρινή πνευματική και πολιτική ισχύ του οπισθοδρομικού σκοταδισμού και αγνοεί την καθυστερημένη και προβληματική δομή μιας έντονα ριζοσπαστικοποιημένης κοινωνίας.

Τελικά δεν υπάρχει μονοσήμαντη απάντηση πώς θα εξουδετερωθεί η νέα μορφή τρομοκρατίας που βιώνουμε. Πάνω απ’ όλα θα χρειαστεί η σταθερή μας αποφασιστικότητα. Η αποφασιστικότητα αυτή να αντιμετωπιστεί η απειλή της ισλαμικής τρομοκρατίας δεν θα καθορίσει μόνο την επιτυχία των μεταρρυθμίσεων στον αραβικό κόσμο αλλά και την επιβίωση των ίδιων των κοινωνιών μας.

Φώτης Περλικός