Ανάμεσα στους πολλούς μύθους που κυκλοφορούν στη χώρα υπάρχει και μια αλήθεια. Η υπόθεση Siemens δεν θα είχε αποκαλυφθεί ποτέ, αν η γερμανική εταιρεία δεν έμπαινε στο Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης. «Οι Αμερικανοί», λένε πολλοί κλείνοντας συνωμοτικά το μάτι, «αποφάσισαν να ασχοληθούν με τις αμαρτίες της Siemens, διότι ο υπερεθνικός μας προμηθευτής, τους έπαιρνε τις δουλειές. Αν δεν υπήρχε αυτός ο ανταγωνισμός, δεν θα γινόταν τίποτε».

Ολα αλήθεια είναι, αλλά εμάς τι μας κόφτει; Μας νοιάζει γιατί αποκαλύφθηκε το σκάνδαλο ή πρέπει να χαιρόμαστε που μπορεί επιτέλους να υπάρξει έστω από σπόντα διαφάνεια στις δικές μας δημόσιες προμήθειες; Και στο κάτω κάτω γιατί να κοιτάμε τα κίνητρα κάποιου, αντί του αποτελέσματος;

Συζητώντας ηθικολογικά το πρόβλημα της διαφθοράς πάντα κοιτάμε τα δένδρα των συμφερόντων και χάνουμε το δάσος της αποτελεσματικότητας. Ναι, ήταν ο σκληρός ανταγωνισμός των αμερικανικών εταιρειών που οδήγησαν στην έρευνα και στην αποκάλυψη των σκανδάλων Siemens παγκοσμίως. Ναι, αυτές οι ανταγωνίστριες εταιρείες δεν κατήγγειλαν τη γερμανική εταιρεία στην αμερικανική επιτροπή κεφαλαιαγοράς για ηθικούς λόγους. Την «κάρφωσαν» για να προστατεύσουν τα δικά τους συμφέροντα. Αλλά γιατί να είναι μεμπτό αυτό; Ο ανταγωνισμός των επιχειρήσεων, και μάλιστα ο σκληρός, είναι ο καλύτερος μηχανισμός ελέγχου. Κάθε ανταγωνιζόμενος είναι οιονεί ελεγκτής της διαφθοράς. Αντί δηλαδή να πληρώνουμε πολυπρόσωπα σώματα για την καταπολέμηση της διαφθοράς αποκεντρώνουμε τον έλεγχο σε επίπεδο μονάδας. Κάθε εταιρία λειτουργώντας προς το δικό της συμφέρον της ελέγχει τον ανταγωνισμό και όλοι μαζί ελέγχουν το σύστημα.

Εκεί ακριβώς εδράζεται η παρεξηγημένη στην Ελλάδα θεωρία του «αόρατου χεριού» που διατύπωσε ο Ανταμ Σμίθ στο βιβλίο του «Ο Πλούτος των Εθνών»: «Κάθε άτομο αναγκαστικά εργάζεται για να καταστήσει τα ετήσια έσοδα της κοινωνίας όσο περισσότερα μπορεί», έγραψε πριν 230 χρόνια ο μεγάλος Σκωτσέζος φιλόσοφος. «Γενικά δεν επιδιώκει να προωθήσει το κοινό συμφέρον ούτε γνωρίζει πόσο πολύ το προάγει… Προτιμώντας την υποστήριξη της δικής του εργατικότητας παρά της ξένης, επιδιώκει μονάχα τη δική του ασφάλεια και κατευθύνοντας αυτή την εργατικότητα κατά τέτοιο τρόπο ώστε το προϊόν της να έχει την μεγαλύτερη δυνατή αξία, επιδιώκει μονάχα το δικό του συμφέρον, και σε αυτήν όπως και άλλες περιπτώσεις, καθοδηγείται από ένα αόρατο χέρι να επιδιώξει έναν σκοπό που δεν αποτελούσε μέρος των προθέσεων του. Επιδιώκοντας το δικό του συμφέρον συχνά προωθεί αυτό της κοινωνίας πιο αποτελεσματικά απ’ ό,τι όταν πραγματικά επιδιώκει να το προωθήσει.» Ετσι και στην περίπτωση της Siemens το ίδιο «αόρατο χέρι» λειτούργησε. Επιδιώκοντας το ιδιωτικό τους συμφέρον οι επιχειρήσεις προώθησαν το κοινό καλό.

Φυσικά από μόνος του ο ανταγωνισμός δεν αποτελεί πανάκεια για κάθε κοινωνική νόσο. Χρειάστηκε η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς των ΗΠΑ για να αρχίσουν οι αποκαλύψεις. Το σημαντικό όμως είναι ότι η συγκεκριμένη Επιτροπή, ακόμη κι αν απαρτιζόταν από αγίους, δεν θα μπορούσε να ελέγξει τις χιλιάδες εισηγμένες εταιρείες στη Wall Street, για δουλειές που έκαναν στην Κένυα ή την Ελλάδα.

———————————————————————–

Σημειώσεις:
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Καθημερινή στις 27/6/2008