Πρόσφατα δημοσιεύθηκε ένα πολύ σημαντικό άρθρο στο εγκυρότατο επιστημονικό περιοδικό των ΗΠΑ Foreign Affairs [1] (Εξωτερικές Υποθέσεις, Μάρτιος/Απρίλιος 2006, Τόμος 85, No2). Το περιοδικό ασχολείται με θέματα διπλωματίας, εξωτερικής πολιτικής και οικονομικών. Ο τίτλος του άρθρου είναι: «Offshoring: The Next Industrial Revolution [2]». Συγγραφέας του άρθρου είναι ο Alan Blinder [3], καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Princeton των ΗΠΑ. Το περιοδικό Foreign Affairs εκδίδεται από το Αμερικάνικο Think Tank [4] με τίτλο “Council on Foreign Relations [5]”. Ο όρος Think Tank (Δεξαμενή Σκέψης) αναφέρεται σε μη κερδοσκοπικά Ινστιτούτα ανάλυσης πολιτικών, γεωστρατηγικών και οικονομικών θεμάτων στα οποία συμμετέχουν ειδικευμένοι επιστήμονες, οι οποίοι αναλύουν και προβλέπουν μελλοντικά παγκόσμια πολιτικοοικονομικά γεγονότα. Η εγκυρότητα των προβλέψεων του συγκεκριμένου περιοδικού δεν αμφισβητείται από κανέναν καθώς αυτές οι προβλέψεις, κατά το μεγαλύτερο ποσοστό, μεταμορφώνονται μελλοντικά σε πραγματικά πολιτικά γεγονότα. Σύμφωνα δε, με τον Νόαμ Τσόμσκι [6], (από τους μεγαλύτερους Αμερικάνους φιλόσοφους-διανοητές, πολέμιος της παγκοσμιοποίησης, κατέχει την έδρα Γλωσσολογίας στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης-ΜΙΤ), όπως αναφέρει στο βιβλίο του «Δύο ώρες διαύγειας [7]», Εκδόσεις Λιβάνη, το περιοδικό Foreign Affairs αποτελεί «τη σημαντικότερη επιθεώρηση σε θέματα διεθνούς πολιτικής».
Το άρθρο διαπραγματεύεται το οικονομικό φαινόμενο του λεγόμενου «offshore outsourcing [8]» ή όπως έχει καθιερωθεί για λόγους συντομίας: «outsourcing [9]». Ως outsourcing θεωρούμε την μετανάστευση των εργασιών, αλλά όχι των ανθρώπων που εκτελούν αυτές τις εργασίες, από τις πλούσιες-ανεπτυγμένες χώρες στις φτωχές-αναπτυσσόμενες χώρες. Για παράδειγμα, μπορούμε να αναφέρουμε το φαινόμενο μετανάστευσης Ελληνικών επιχειρήσεων σε χώρες της Βαλκανικής και την απώλεια εκατοντάδων θέσεων εργασίας Ελλήνων εργαζομένων. Στις ΗΠΑ, όπου συναντάται το ίδιο φαινόμενο, έχει υπολογισθεί ότι μέχρι σήμερα, έχουν χαθεί περίπου ένα εκατομύριο θέσεων εργασίας εξαιτίας του outsourcing. Το ποσό αυτό, ίσως φαίνεται τεράστιο για τα Ελληνικά δεδομένα, ωστόσο στην γιγαντιαία και ευέλικτη αμερικάνικη αγορά εργασίας, αυτές οι απωλεσθέντες θέσεις αναπληρώνονται από νέες θέσεις εργασίας μέσα σε δύο μόλις εβδομάδες! Το μέγεθος και σημασία του φαινομένου outsourcing, δεν έχει αναδειχθεί ακόμη σε όλες του τις διαστάσεις: μόλις μετά βίας βλέπουμε μία απειροελάχιστη κορυφή μεγέθους καρφίτσας από το τεράστιο παγόβουνο που βρίσκεται από κάτω μας. Σύμφωνα δε, με τη γνώμη του περιοδικού, το φαινόμενο outsourcing δεν πρόκειται να σταματήσει και δεν πρέπει οι κυβερνήσεις να το εμποδίσουν, καθώς αυτό, τελικά, σε μακροχρόνιο ορίζοντα, δεν πρόκειται να αποβεί καταστροφικό για τις οικονομίες και τις θέσεις εργασίας. Οι λόγοι εξηγούνται παρακάτω.
Οι οικονομολόγοι, παραδοσιακά, διαιρούν τα προϊόντα σε δύο κατηγορίες: τα εμπορεύσιμα και τα μη-εμπορεύσιμα. Κάθε προϊόν που μπορεί να τοποθετηθεί σε ένα κουτί και να αποσταλεί σε έναν χρήστη-πελάτη, θεωρείται εμπορεύσιμο. Αντιθέτως, κάθε προϊόν το οποίο δεν μπορεί να τοποθετηθεί σε κουτί ώστε να πουληθεί (π.χ. οι υπηρεσίες) θεωρείται μη-εμπορεύσιμο. Η παραδοσιακά στενή αυτή οικονομολογική αντίληψη στο μέλλον θα καταρρεύσει καθώς η διαφοροποίηση των προϊόντων δεν θα έγκειται πλέον μεταξύ προϊόντων που τοποθετούνται σε κουτιά και μη, αλλά μεταξύ υπηρεσιών που μεταφέρονται και παραδίδονται ηλεκτρονικά στον πελάτη-χρήστη και σε αυτές που δεν μπορούν να μεταφερθούν.
Η πρώτη Βιομηχανική Επανάσταση [10] ώθησε τους αγρότες από τις παραδοσιακές αγροτικές ασχολίες προς τη βαριά βιομηχανία. Η μεταβολή αυτή ήταν τρομερά μαζική και επηρέασε εξίσου δραματικά τον τρόπο ζωής των εργαζομένων, τα εκπαιδευτικά συστήματα και τις ίδιες τις κυβερνήσεις. Η δεύτερη Βιομηχανική Επανάσταση [11] δημιούργησε νέα ανακατάταξη στις θέσεις εργασίας: από την στενή βιομηχανική παραγωγή προς τις παρεχόμενες υπηρεσίες. Σήμερα βρισκόμαστε στην απαρχή της τρίτης Βιομηχανικής Επανάστασης: την εποχή της πληροφορίας. Η φθηνή και γρήγορη μεταφορά πληροφοριών θα διαδραματίσει τον βασικότερο ρόλο σε αυτή την επανάσταση. Ως λαός, πρέπει να κατανοήσουμε τη δραματικότητα αυτών των γεγονότων που ήδη έχουν ξεκινήσει. Μία Βιομηχανική Επανάσταση δεν αντιμετωπίζεται εύκολα καθώς επιφέρει δραματικές αλλαγές στις κοινωνίες και απαιτεί τρομερή ευελιξία εκ μέρους όλων μας: λαού και κυβέρνησης. Ωστόσο, αυτό δεν θα πρέπει να μας φοβίζει. Το γεγονός της μαζικής μετάλλαξης της αγροτικής κοινωνίας σε βιομηχανική κοινωνία, κατά την πρώτη Βιομηχανική Επανάσταση, δεν σήμαινε απαραίτητα και την απώλεια εκατομμυρίων αγροτικών θέσεων εργασίας καθώς οι περισσότεροι αγρότες μεταβλήθηκαν σε βιομηχανικούς εργάτες. Δηλαδή, απλά υπήρξε μεταβολή στο είδος των εργασιών. Το ίδιο συνέβη και στην δεύτερη Βιομηχανική Επανάσταση: η βαριά βιομηχανία στις ανεπτυγμένες χώρες δεν εξαφανίσθηκε τελείως. Απλά, υπήρξε μαζική μετατόπιση εργαζόμενων από τη βαριά βιομηχανία προς τις παρεχόμενες υπηρεσίες. Το γεγονός αυτό δεν μετέβαλλε ουσιαστικά τους δείκτες ανεργίας. Γι’αυτόν ακριβώς το λόγο δεν πρέπει να ανησυχούμε με την επερχόμενη τρίτη Βιομηχανική Επανάσταση τα πρώτα αποτελέσματα της οποίας ήδη αντιλαμβανόμαστε ως χώρα. Αρκεί σαν λαός να αντιληφθούμε γρήγορα τις δραματικές αλλαγές που συμβαίνουν γύρω μας και να προσαρμοστούμε σε αυτές χωρίς αγκυλότητες και στενές μικροπολιτικές αντιλήψεις.
Ποιές είναι όμως οι θέσεις εργασίας οι οποίες κινδυνεύουν περισσότερο από το φαινόμενο του outsourcing; Για να το κατανοήσουμε αυτό, θα πρέπει πρώτα να εξηγήσουμε ποιά είναι η ουσιαστική διαφορά μεταξύ των παρεχόμενων υπηρεσιών που μπορούν να μεταφερθούν ηλεκτρονικά και σε αυτές που δεν μπορούν. Οι υπηρεσίες που δεν μπορούν να μεταφερθούν ηλεκτρονικά έχουν ένα κύριο χαρακτηριστικό: αυτό της διαπροσωπικής επαφής. Ας σκεφτούμε το γκαρσόνι, τον αστυνομικό, τη νοσοκόμα ή τον ψυχοθεραπευτή. Όλες αυτές οι υπηρεσίες απαιτούν την προσωπική επαφή μεταξύ του παροχέα και του πελάτη. Ας σκεφτούμε τώρα τον λογιστή, μία τηλεφωνήτρια, έναν σύμβουλο επιχειρήσεων ή έναν γιατρό χειρουργό. Στο σύγχρονο τεχνολογικό περιβάλλον, οι παρεχόμενες υπηρεσίες που μπορούν να προσφέρουν οι παραπάνω επαγγελματίες δεν απαιτούν απαραίτητα την προσωπική επαφή με τον πελάτη-χρήστη της υπηρεσίας. Ο παροχέας μπορεί να βρίσκεται χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά από τον χρήστη. Στη νέα οικονομική πραγματικότητα, λοιπόν, που ήδη δημιουργείται, οι υπηρεσίες που δεν απαιτούν προσωπική επαφή είναι και αυτές που μπορούν να παρασχεθούν ηλεκτρονικά και άρα κινδυνεύουν περισσότερο. Η πρόβλεψη δε που αφορά το κόστος των παρεχόμενων υπηρεσιών, άρα και τους αντίστοιχους μισθούς, είναι ότι οι μισθοί στις παρεχόμενες υπηρεσίες που απαιτούν προσωπική επαφή θα αυξηθούν σε σχέση με τους μισθούς στις μη-διαπροσωπικές υπηρεσίες.
Τί προτείνεται όμως για την αντιμετώπιση του φαινομένου outsourcing; Κατ’αρχήν δεν πρέπει οι κυβερνήσεις να υιοθετήσουν οικονομικά εμπόδια στην έλευση του φαινομένου. Όπως σε κάθε Βιομηχανική Επανάσταση, οι κοινωνίες και οι οικονομίες προσαρμόσθηκαν σταδιακά, ελεύθερες από προστατευτισμούς και κρατικούς παρεμβατισμούς στις νέες καταστάσεις, έτσι θα γίνει και τώρα. Το σύστημα της ελεύθερης αγοράς προσαρμόζεται ταχύτατα και εύκολα σε κάθε νέα κατάσταση. Ο μόνος παρεμβατισμός που επιτρέπεται και επιβάλλεται εκ μέρους των κυβερνήσεων θα πρέπει να αφορά αποκλειστικά την προστασία, εκπαίδευση και βοήθεια των εργαζόμενων οι οποίοι πρώτοι θα αντιμετωπίσουν το φάσμα της προσωρινής ανεργίας λόγω του φαινομένου outsourcing. Η έκπληξη που διακατέχει τους γνώστες οικονομικών θεμάτων από την ανάγνωση αυτής της πρότασης είναι μεγάλη καθώς ήδη διαγράφεται μία τάση στους οικονομολόγους των ΗΠΑ να υιοθετούν οικονομικές πρακτικές Ευρωπαϊκού προσανατολισμού όπως η λήψη κοινωνικών μέτρων προστασίας ασθενέστερων οικονομικά ομάδων. Υπενθυμίζεται ότι μέχρι σήμερα, στην τρομερά ελεύθερη οικονομία των ΗΠΑ δεν χωράει κανένας κρατικός παρεμβατισμός και προστατευτισμός και καμία πολιτική κοινωνικών παροχών.
Ακολούθως, θα πρέπει να προσαρμοσθεί ταχύτατα το εκπαιδευτικό μας σύστημα. Εδώ ακριβώς είναι το κλειδί της επιτυχίας της χώρας μας στην επερχόμενη τρίτη Βιομηχανική Επανάσταση. Η ανάγκη για ταχύτατη, εκ των βάθρων, ριζική αναμόρφωση του εκπαιδευτικού μας συστήματος, θεωρείται ο θεμελιώδης λίθος για την επιβίωση της χώρας μας στο τρομερά ανταγωνιστικό τεχνολογικό παγκόσμιο περιβάλλον. Δεν μιλάμε για τις απλές και ήδη καθυστερημένες αλλαγές που προσπαθεί να επιβάλλει η σημερινή κυβέρνηση στο Ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα και που αντιμετωπίζεται με καταλήψεις και απεργίες στα Πανεπιστήμια. Οι αλλαγές που προσπαθεί να επιβάλλει η σημερινή κυβέρνηση στο εκπαιδευτικό σύστημα, έπρεπε να έχουν γίνει εδώ και 20 χρόνια. Είναι ήδη απελπιστικά αργά ακόμη και για αυτές τις αλλαγές. Οι αλλαγές που απαιτούνται επιβάλλεται να είναι ακόμη πιο δραστικές. Αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι στις ΗΠΑ ήδη έχει ξεκινήσει η συζήτηση για την επόμενη αλλαγή του υπάρχοντος εκπαιδευτικού τους συστήματος, το οποίο παρεπιπτόντως βρίσκεται ήδη 50 χρόνια μπροστά από το δικό μας. Παράδειγμα; Τον προηγούμενο μήνα στις ΗΠΑ πραγματοποιήθηκε ένας διαγωνισμός μεταξύ των Λυκείων της χώρας, κατά τον οποίο τα λυκειόπαιδα (ναι, τα λυκειόπαιδα) κατασκευάσανε πρότυπες διαστημικές στολές για την πρώτη αποστολή επανδρωμένου διαστημόπλοιου στον Άρη [12]! Με λίγα λόγια, αυτή τη στιγμή στη χώρα μας ακόμη συζητάμε αν πρέπει να υιοθετήσουμε τον … τροχό και μάλιστα κάποιοι αντιδρούν σε αυτό.
Όλα τα παραπάνω δεν αποτελούν παρά την περιγραφή των παγκόσμιων γεγονότων τα οποία ήδη εξελίσσονται. Ο καθένας στέκεται κριτικά απέναντι σε αυτά τα γεγονότα και αναλόγως πράττει. Οι εποχές που έρχονται είναι οι πιο κρίσιμες για τη χώρα μας. Είναι στο χέρι μας να διαλέξουμε σαν λαός τί επιτέλους θέλουμε. Οι Έλληνες νέοι όμως, αν «θέλουν τον κόσμο και τον θέλουνε τώρα» (όπως χαρακτηριστικά είχε δηλώσει κάποτε ο Jim Morrison [13], αμερικάνος επαναστάτης τραγουδιστής του ροκ συγκροτήματος των Doors [14]) θα πρέπει να σκεφτούν πολύ σοβαρά το νέο ανταγωνιστικό περιβάλλον στο οποίο καλούνται να εργασθούν καθώς και … τα 300 εκατομμύρια – και πλέον – μορφωμένων νέων επιστημόνων από τις Ινδίες που τους περιμένουν στη γωνία!
————————————
ο Σωτήρης Ν. Καμενόπουλος είναι Διπλ. Μηχανικός Παραγωγής & Διοίκησης Πολυτεχνείου Κρήτης (M.Eng.). Μπορείτε να διαβάσετε το προσωπικό του blog εδώ [15].