Πως τα χρηματιστηρια βοηθανε την αναπτυξη.

Πρεπει να διευκρινισω οτι ο τιτλος του αρθρου ειναι παραπλανητικος. Ειναι απολυτως αδιαφορο αν θεωρω οτι το κεφαλαιο ειναι ηθικο ή ανηθικο. Γιατι η ηθικη του καθενος μας ειναι βεβαια υποκειμενικη. Μερικοι μουσουλμανοι ισως θεωρουν οτι το κερδος καθεαυτο ειναι ανηθικο και οι τοκοι αμαρτια μπροστα στον θεο. Αλλοι οπως η Αϋν Ραντ, θεωρουν οτι ειναι ανηθικο ενας ανθρωπος να χανει μια ευκαιρια να παραξει, να δημιουργησει. Δεν θα μπω σε αυτην την συζητηση. Για μενα καθε κινηση που ειναι συμβατη με τους νομους μας, που σεβεται την ατομικη ιδιοκτησια και την αρχη της μη-βιας ειναι αποδεκτη. Δεν με νοιαζουν τα κινητρα κανενος, ειτε ειναι αλτρουιστικα,1 ειτε κυνηγαει μονο το κερδος. Το μονο που θα διαπραγματευτω ειναι τα αποτελεσματα των κινησεων του καθε παιχτη στην χρηματαγορα.

Η ερωτηση ειναι λοιπον: Μια χρηματαγορα οπου ο καθενας κοιταει το συμφερον του ειναι καλη ή κακη για την αναπτυξη της οικονομιας? Η απαντηση θα επρεπε να ειναι προφανης απο την συνεχιζομενη υπαρξη ολο και πιο εξελιγμενων χρηματαγορων στις πιο ανεπτυγμενες χωρες του κοσμου (αν τους κανουν κακο γιατι τις εχουν?). Αλλα ας κοιταξουμε το θεμα καπως αναλυτικα.

Η φυση του χρηματιστηριου ειναι να παιρνει βραχυπροθεσμα επενδυτικα κεφαλαια και να τα κανει μακροπροθεσμα. Θελει καποιος σημερα να επενδυσει σε καποια μετοχη, του χρονου να πουλησει, καποιος αλλος θα αγορασει, θα πουλησει μετα απο 6 μηνες κ.ο.κ. Οι εταιρειες απο την αλλη εχουν αναγκη απο μακροπροθεσμα κεφαλαια. Το χρηματιστηριο ειναι ο μηχανισμος που συνδυαζει τις δυο αναγκες, οι επενδυτες βαζουν τα κεφαλαια και παιρνουν ενα μερισμα καθε χρονο, η εταιρεια εχει φτηνα κεφαλαια για επενδυσεις. Μαλιστα οσο περισσοτερο πειθει τους επενδυτες για τα σχεδια της, τοσο πιο φτηνα ειναι τα κεφαλαια της. Ετσι ανεξαρτητοποιειται απο τις τραπεζες και τα δανεια τους που μπορει να ειναι με κακους ορους, αν το τραπεζικο συστημα δεν ειναι πληρως ανταγωνιστικο ή αν οι τραπεζες φοβουνται υπερβολικα το ρισκο2 του να δανειζουν σε αγνωστους.

Το αξιοπεριεργο ειναι οτι η αναγκη για κερδος των επενδυτων ειναι ακριβως αυτο που εγγυαται την αξιοκρατια και αποτελεσματικοτητα του μηχανισμου. Δεν αγοραζεις μετοχες μιας εταιρειας επειδη την συμπαθεις, δεν αγοραζεις για να παει καλα η χωρα ή να ανεβει η παραγωγη, αγοραζεις για το πιο αντικειμενικο κριτηριο του κοσμου: το κερδος! Αγοραζεις επειδη περιμενεις η εταιρεια να παει καλα, περιμενεις οτι θα δωσει υψηλα μερισματα, περιμενεις να ανεβει η τιμη της. Και αυτη η εγωιστικη τακτικη εξασφαλιζει οτι τα κεφαλαια θα πανε σε αυτον που τα αξιζει, θα πανε σε αυτον που μπορει να τα αξιοποιησει καλυτερα!

Σε ολα αυτα υπαρχει μια δυνατη ενσταση: Τι γινεται αν οι τιμες στην χρηματαγορα δεν αντανακλουν πραγματικα δεδομενα?

Αυτο γινεται μονο σε δυο περιπτωσεις:

Α) Χειραγωγηση των τιμων απο δυνατους παικτες. Σε μικρα ή ανωριμα χρηματιστηρια ειναι δυνατον ενας μεγαλος παικτης να επηρεαζει τις τιμες για αθεμιτο οφελος. Αυτο προφανως αναιρει ολη την επιχειρηματολογια μας, καθως η υπαρξη μιας ανταγωνιστικης αγορας ειναι προυποθεση για την αποτελεσματικοτητα του μηχανισμου. Γιαυτο σκοπος μιας κυβερνησης ειναι να εχει τις δυνατον μεγαλυτερες, βαθυτερες χρηματαγορες. Αυτο επιτυγχανεται προφανως οταν το θεσμικο πλαισιο ειναι ευνοϊκο για τον ανταγωνισμο, οταν η κυβερνηση δεν επεμβαινει στον χρηματοπιστωτικο τομεα (αρα η κυβερνηση δεν κανει να ελεγχει τραπεζες αγαπητη κυβερνηση!), οταν τα συνορα ειναι ανοιχτα για κινησεις κεφαλαιου.

Β) Φουσκες. Υπαρχει πολυ μεγαλη βιβλιογραφια περι φουσκων στις χρηματαγορες. Οταν οι τιμες πολλαπλασιαζονται ανεξελεγκτα χανεται η συνδεση των τιμων με τις θεμελιωδεις συνθηκες (παρουσα και μελλοντικη κερδοφορια των εταιρειων). Αυτο εχει σαν αποτελεσμα τα κεφαλαια να μην πηγαινουν απαραιτητα στις εταιρειες με τις καλυτερες προοπτικες. Οι λογοι για μια φουσκα μπορει να ειναι πολλοι. Μικρο βαθος της αγορας (βλεπε Α) μπορει να επιτρεπει σε καποιους να την χειραγωγουν. Αλλοι τους ακολουθουν και ετσι δημιουργειται μια φουσκα. Αλλος λογος μπορει να ειναι η ψυχολογια της μαζας, οταν πολλοι επενδυτες ακολουθουν ο ενας τον αλλο, δημιουργειται μια χιονοστιβαδα που μπορει να παρει την λαθος κατευθυνση.

Οι παλαιοτερες γνωστες φουσκες ειναι η φουσκα των τουλιπων στην Ολλανδια και η φουσκα της Εταιρειας Νοτιας Θαλασσας.

–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–

Νεοτερα παραδειγματα ειναι η φουσκα του 29 πριν το Μεγα Κραχ ή το φαινομενο των εταιρειων υψηλης τεχνολογιας στο NASDAQ (η ετυμηγορια δεν εχει βγει ακομα αν επροκειτο περι φουσκας ή οχι).

–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–

Με το παραδειγμα του NASDAQ μπορουμε να κατανοησουμε οτι φουσκα δεν σημαινει απλα μεγαλη ανοδος των τιμων που συνοδευεται απο πτωση. Φουσκα σημαινει αποσυνδεση των τιμων απο τα θεμελιωδη. Στην περιπτωση του NASDAQ μερικοι ισχυριζονται οτι η μεγαλη αβεβαιοτητα σε σχεση με τις προοπτικες των εταιρειων υψηλης τεχνολογιας δικαιολογουσε μια ανοδο των τιμων. Οταν εγινε σαφες οτι το Ιντερνετ δεν προκειται να αναπτυσσεται με διψηφιους ρυθμους για παντα, οι τιμες επεσαν. Αυτο θα σημαινε οτι η μεγαλη ανοδος και πτωση του NASDAQ δεν ηταν μια φουσκα, αλλα μια ορθολoγιστικη αντιδραση στην αβεβαιοτητα για το μελλον.

Πολλες φορες οι φουσκες θρεφονται απο λαθη της νομισματικης πολιτικης. Υπερβολικα χαμηλα επιτοκια προκαλουν αυξημενο δανεισμο, συσωρρευση ρευστοτητας που ψαχνοντας για επενδυτικες ευκαιριες θα κατευθυνθει στις χρηματαγορες. Το Κραχ του 29 ειχε μεγαλη σχεση με τα τρομερα λαθη της Αμερικανικης Κεντρικης Τραπεζας. Αντιθετα σημερα η σχετικα ανωδυνη πτωση των χρηματιστηριων κατα το 2000 οφειλεται στην μαεστρια του προεδρου της Φεντ, Αλαν Γκρηνσπαν. Σε καθε περιπτωση για να αποφευγουμε τις φουσκες και να εχουμε το δυνατον ανωδυνες προσγειωσεις χρειαζομαστε βαθιες χρηματαγορες και ευελικτα τραπεζικα συστηματα, κατι που συνηγορει υπερ της απουσιας κρατικης παρεμβασης σε αυτα. Και σε καμμια περιπτωση η κυβερνηση δεν δικαιολογειται να κανει δηλωσεις περι του επιπεδου των τιμων (οπως εκαναν Ελληνες αξιωματουχοι προσφατα). Το μονο που ειναι αποδεκτο, οταν ολα δειχνουν την παρουσια μιας φουσκας, ειναι η αυτονομη Κεντρικη Τραπεζα να διορθωνει τα επιτοκια της ωστε να αποφευγει την διογκωση της φουσκας.

Προσοχη: Η ανωτερω συζητηση περι χειραγωγησης και φουσκων δεν σημαινει οτι η κερδοσκοπια ειναι παντα κακη. Εξηγησαμε οτι το κυνηγι του κερδους ειναι συνηθως καλο. Αλλα ακομα και οταν εχουμε περιπτωσεις κερδοσκοπων που χρησιμοποιουν προσωπικες πληροφοριες για να κερδισουν, κατι που οι περισσοτεροι θεωρουν αθεμιτο, το αποτελεσμα δεν ειναι παντα κακο. Γιατι ενας λογος επιτυχιας των χρηματαγορων ειναι να παιρνει κομματια πληροφοριας απο διαφορους κερδοσκοπους και να τα δειχνει σε ολους μεσω των τιμων (βλεπε βιβλιογραφια). Ετσι χαρη στην κερδοσκοπια καποιων αποκαλυπτονται πληροφοριες που θα εμεναν κρυμμενες.

Ενα καλο παραδειγμα3 ειναι η πωληση μιας εταιρειας απο την κυβερνηση. Φανταστειτε οτι η κυβερνηση θελει να πουλησει τον ΟΤΕ, αλλα δεν ξερει ποσο αξιζει ο ΟΤΕ για τις εταιρεις που διαπραγματευονται να τον αγορασουν. Στην κλασικη περιπτωση θα διαπραγματευτει μαζι τους και θα πωλησει σε μια τιμη αρκετα χαμηλοτερη της αξιας του οργανισμου. Αυτη η ελλειψη πληροφοριας μπορει να διορθωθει στο χρηματιστηριο. Αντι για μια κλειστη διαπραγματευση με τους 4-5 υποψηφιους αγοραστες, η κυβερνηση βαζει τον ΟΤΕ στο χρηματιστηριο. Οι κερδοσκοποι που εχουν καποια πληροφορηση για το ποσο αξιζει ο ΟΤΕ για την Deutsche Telekom π.χ. θα αγοραζουν μετοχες ανεβαζοντας την τιμη. Μαλιστα αν η πληροφορια των κερδοσκοπων ειναι συμμετρικα διεσπαρμενη γυρω απο την πραγματικη αξια (δηλαδη αν ο ενας νομιζει οτι ειναι λιγο πανω, ο αλλος λιγο κατω κ.ο.κ.), η τιμη στο χρηματιστηριο θα φτασει ακριβως την πραγματικη αξια του οργανισμου!

Ετσι οι κερδοσκοποι βοηθουν την κυβερνηση να αποκομισει τα μεγιστα οφελη απο την πωληση!

Συνοψη:

Τα χρηματιστηρια ειναι απαραιτητο μερος του σημερινου οικονομικου συστηματος. Μαλιστα αντιθετα με οτι νομιζουν οι περισσοτεροι, η κερδοσκοπια στα χρηματιστηρια σχεδον παντα βοηθαει το οικονομικο συστημα να ειναι πιο αποτελεσματικο, μαζευοντας τις διασπαρτες πληροφοριες και καθρεφτιζοντας τες στις τιμες. Στις ελαχιστες περιπτωσεις που τα χρηματιστηρια αποτυγχανουν, χρειαζεται προσοχη απο τις νομισματικες αρχες (κεντρικη Τραπεζα) για την οσο το δυνατον ανωδυνη επιστροφη των τιμων στα θεμελιωδη.

————————————————————

ΟΡΙΣΜΟΙ

Βαθος χρηματαγορας: Μια χρηματαγορα ειναι βαθια, αν η κινηση ενος παικτη δεν επηρεαζει πολυ τις τιμες.

Λοτταρια: Στην θεωρια αποφασεων, λοτταρια ειναι ενα παιχνιδι οπου υπαρχουν διαφορα δυνατα αποτελεσματα που καθοριζονται τυχαια. Η πιθανοτητα του καθε αποτελεσματος ειναι γνωστη.

Αποστροφη στο ρισκο: Ενας ανθρωπος αποστρεφεται το ρισκο αν μεταξυ των επομενων δυο λοτταριων προτιμα την Β.

Α: 5000 ευρω με πιθανοτητα 100%

Β: 10000 ευρω με πιθανοτητα 60% και 0 ευρω με πιθανοτητα 40%.

O λογος ειναι οτι στην λοτταρια Β, αν επαιζε το παιχνιδι παρα πολλες φορες κατα μεσο ορο θα κερδιζε 60 απο τις 100 φορες, δηλαδη θα κερδιζε κατα μεσο ορο 6000 ευρω. Αλλα προτιμα τα 5000 ευρω που ειναι σιγουρα, απο τα αβεβαια 6000 ευρω.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Θεωρητικες εργασιες:

Information Aggregation in a Noisy Rational Expectations Economy
DW Diamond, RE Verrecchia – Journal of Financial Economics, 1981

On the Aggregation of Information in Competitive Markets
M Hellwig – Journal of Economic Theory, 1980

Was there a NASDAQ bubble in the late 1990s?
L Pastor, P Veronesi, 2004

Πειραματικες εργασιες με πραγματικους παιχτες:

Information aggregation in an experimental market
R Forsythe, R Lundholm – Econometrica, 1990

Για το Κραχ του 29 αναζητηστε το πολυ καλο βιβλιο του Τζ. Γκωλμπρεηθ: The Great Crash: 1929
Διαβαστε αποσπασματα εδω

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

1. αληθινος αλτρουισμος βεβαια για μενα δεν υπαρχει. Διαβαστε το Εγωιστικο Γονιδιο του Ρ.Ντωκινς για παραδειγματα στην βιολογια ή βιβλιογραφια περι επαναλαμβανομενων παιχνιδιων και συνεργασιας στην θεωρια παιγνιου. [↩]
2. η αποστροφη στο ρισκο ειναι ενα παρατηρημενο φαινομενο με πολλες συνεπειες για τα οικονομικα μοντελα. [↩]
3. το παραδειγμα αυτο ειναι απο την τρεχουσα δουλεια του συγγραφεα. Παρακαλεισθε να μην το αναπαραγετε χωρις ενδειξη της πηγης. [↩]