Οι πόλεμοι, οι επιδημίες, οι σοβαρές τρομοκρατικές επιθέσεις, και αναμφίβολα, στο μέλλον, οι οικολογικές κρίσεις είναι όλες σε θέση να διαλύσουν το λεπτά συντονισμένο σύγχρονο οικονομικό σύστημα. Ο κυβερνητικός πανικός και η ασύνετη δραστηριότητα των τελευταίων έξι μηνών, εντούτοις, έχουν καταστήσει ένα πράγμα απόλυτα σαφές: ο κόσμος χρειάζεται επειγόντως ένα καλύτερα σχεδιασμένο παράδειγμα για την πραγματοποίηση της ανάκαμψης.

Το πρόβλημα είναι ότι εκείνες οι θεραπείες, που είναι δημοφιλείς με τις επιχειρήσεις και με το ευρύ κοινό, είναι αποτελεσματικές μόνο όταν χρησιμοποιούνται σε περιορισμένη δόση απέναντι σε μιά μέτριας έντασης και συνήθη ύφεση.

Έτσι το μετριοπαθές δημοσιονομικό ερέθισμα (δηλ. μικρή αύξηση δημοσίων δαπανών) στις αρχές της περιόδου διακυβέρνησης Μπους αποδείχθηκε αποτελεσματικό, ιδιαίτερα όμως επειδή συνοδεύθηκε από μια σειρά μέτρων της πλευράς της προσφοράς – από τις φορολογικές περικοπές του 2001 και την μικρή μείωση της διπλής φορολογίας μερισμάτων το 2003.

Αλλά η χαλαρή νομισματική πολιτική (δηλ.περισσότερο διαθέσιμο χρήμα) στις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Μεγάλη Βρετανία το 1970-73 οδήγησε σε πολύ υψηλότερο πληθωρισμό χωρίς την κατάληξη σε οποιαδήποτε σοβαρή οικονομική ανάκαμψη. Το δημοσιονομικό (υψηλές δημόσιες δαπάνες) ερέθισμα της μέσο-δεκαετίας του ’70 στη Μεγάλη Βρετανία του Harold Wilson, παρήγαγε ομοίως μια νομισματική κρίση, χωρίς να βοηθήσει την οικονομία να ανακάμψει.

Η επεκτατική πολιτική σκοτώνει…

Αρκεί να εξετάσει κανείς το τεράστιο δημοσιονομικό και νομισματικό ερέθισμα (μεγάλες δημόσιες δαπάνες και αύξηση προσφοράς χρήματος) που χρησιμοποιήθηκε στη δεκαετία του ’90 στην Ιαπωνία για να συνειδητοποιήσει ότι η δημοσιονομική και νομισματική ασπιρίνη μπορεί να σκοτώσει τον ασθενή εάν χρησιμοποιηθεί για την θεραπεία μιάς σοβαρής ασθένειας.

Αυτοί λοιπόν που σχεδιάζουν τις σημερινές πολιτικές χρειάζονται μια συνταγή για να αποτρέψουν τα σοβαρά οικονομικά τραύματα από το να μετεξελιχθούν σε κάτι σαν το Μεγάλο Οικονομικό Κράχ του ‘30 η σαν την άθλια εξέλιξη που είχαμε στην Ιαπωνία μετά το 1990. Είναι λογικό να υποτεθεί ότι τα εξωγενή σόκ προς το οικονομικό σύστημα είναι πιθανότερα σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο και σε μιά εποχή έκρηξης των επικοινωνιών και υψηλής πληθυσμιακής πυκνότητας απ’ ό,τι στις αργό-επικοινωνιακές, αραιοκατοικημένες και με λιγότερο ενσωματωμένο κόσμο κοινωνίες του 19ου και των αρχών του 20 αιώνα.

Η δημοσιονομική – χρηματική παρέμβαση Μπούς του 2008 (πακέτο Πόλσον) ήταν όχι μόνο ατελέσφορη αλλά αύξησε επικίνδυνα τις ανάγκες κρατικού δανεισμού, μείωσε την οικονομική ευελιξία και αύξησε την έλλειψη κεφαλαίων. Το νομισματικό ερέθισμα (αύξηση παροχής εύκολου χρήματος) που χρησιμοποιήθηκε μετά από το 2001 για να αντιμετωπίσει τα αποτελέσματα της τότε χρηματιστηριακής κάμψης παρήγαγε την πολύ περισσότερο επικίνδυνη και τελικά μοιραία φυσαλίδα του τομέα της κατοικίας.

Τώρα πλέον και ο πληθωρισμός και τα επιτόκια μπορεί να περιμένει κανείς πως θα αυξηθούν σημαντικά τους επόμενους μήνες. Με ασχημη βέβαια κατάληξη για το δολάριο

Δεν Υπάρχουν Εύκολες Λύσεις

Για να αποφασίσει κανείς την πιό κατάλληλη πολιτική απάντηση σε μια σοβαρή οικονομική κρίση, είναι απαραίτητο αρχικά να εξετάσει τι ακριβώς προσπαθεί να επιτύχει: προφανώς, μια οικονομία σε γρήγορη ανάκαμψη, που παράγει μεγάλους αριθμούς θέσεων εργασίας με καλές αμοιβές, με δημιουργία σοβαρής κεφαλαιακής βάσης και δυναμικό επιχειρηματικό πνεύμα, πληθωρισμό χαμηλό ή ακόμα και αρνητικό, και την κυβέρνηση να χαλιναγωγεί την κατάσταση , έτσι ώστε ο προϋπολογισμός να είναι ισοσκελισμένος είτε να κινείται γρήγορα πίσω προς την κατεύθυνση αυτή.

Οι καλύτερες ανακάμψεις από την οικονομική καταστροφή έχουν όλες πάρει την μορφή αυτή — εξετάστε τη βρετανική θεραπευτική αγωγή του 1820s από τις ζημιές των Ναπολεοντείων πολέμων και τη μεταπολεμική ύφεση, την ανάκαμψη των ΗΠΑ της δεκαετίας του ’20 από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και τη μεταπολεμική ύφεση, την αμερικανική αναζωογόνηση του 1945-60 από την μεγάλη οικονομική κρίση, τις γερμανικές και ιαπωνικές ανακάμψεις της δεκαετίας του ’50 από το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, και πολλές άλλες. Ακόμη και κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Οικονομικής Κρίσης του ‘30, η Μεγάλη Βρετανία, που ακολούθησε αυτές τις πολιτικές, ευημερούσε πολύ περισσότερο από τις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Γερμανία, οι οποίες ακολουθούσαν περισσότερο τον δημοσιονομικό ερεθισμό (λ.χ. Κευνσιανισμός και New Deal).

Οι εναλλακτικές προσεγγίσεις στην αποκατάσταση δεν έχουν λειτουργήσει. Η γερμανική εκτύπωση χρημάτων του 1919-23 οδήγησε στον υπερπληθωρισμό της Δημοκρατίας της Βαιμάρης και την εξασθένηση της μεσαίας τάξης. Η προσπάθεια της Βρετανίας να ανακάμψει μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο μέσω των Κευνσιανών μεθόδων των μεγάλων δημοσίων δαπανών δεν οδήγησε ποτέ στην πολυπόθητη οικονομική απογείωση κι’ έμεινε πίσω από την Ιαπωνία και την Γερμανία που ακολούθησαν διαφορετικούς δρόμους. Είναι σαφές επίσης, πως η προσπάθεια της Ιαπωνίας να οδηγηθεί σε ευημερία μέσω της δημιουργίας υποδομών από το δημόσιο τομέα στην δεκαετία του ’90 δεν λειτούργησε. Η προσπάθεια επίσης της Ρωσίας στην ίδια δεκαετία να επιτύχει την ευημερία μέσω άναρχης ιδιωτικοποίησης και τού φτηνού χρήματος είχε καταστροφικά αποτελέσματα.

Σε κάθε μια από αυτές τις περιπτώσεις, άλλες δικαιολογίες μπορούν να προβληθούν για να εξηγήσουν την αποτυχία, αλλά η γενική εικόνα είναι σαφής: μόνο το σκληρό χρήμα (περιορισμός νομισματικής κυκλοφορίας), η υψηλή αποταμίευση και οι εξισορροπημένοι προϋπολογισμοί μπορούν να αποτελέσουν το αποτελεσματικότερο εργαλείο ανάκαμψης κι αποφυγής βαθύτερων κρίσεων.

Συνταγή για την αποκατάσταση

Εάν ένα υψηλής-αποταμίευσης, χαμηλού-πληθωρισμού, και αυστηρού δημοσίου ελέγχου παροχών και νομισματικής κυκλοφορίας καθεστώς αποτελεί το αναγκαίο κυβερνητικό περιβάλλον για την υλοποίηση μιάς πολιτικής ανάκαμψης τότε οι πρακτικές πολιτικές θα πρέπει να είναι οι ακόλουθες;

Οφείλουν να αυξηθούν τα επιτόκια ώστε η αποταμίευση να αποδίδει και να αυξηθεί το διαθέσιμο κεφάλαιο.

Οι δημόσιες δαπάνες να μπούν κάτω από αυστηρότατο έλεγχο ώστε τα ελλείμματα του προυπολογισμού κατά το δυνατόν να γεφυρωθούν δίχως την υποχρέωση αύξησης των φόρων.

Οι αποτυχημένοι φορείς (επιχειρήσεις και ίσως και Τράπεζες) να μείνουν δίχως χρήμα και να εκκαθαρισθούν ώστε να απελευθερωθούν δυνατότητες (διαθέσιμο κεφάλαιο και κομμάτια της αγοράς) για την εμφάνιση καινούργιων επιχειρηματικών μονάδων

Ο πληθωρισμός να αντιμετωπίζεται σαν επιδημία λέπρας ενώ μιάς μικρής εμβέλειας στασιμότητα (deflation) να είναι καλοδεχούμενη. Διότι έτσι θα αυξηθεί η αξία του κεφαλαίου με αποτέλεσμα την εμφάνιση καινούργιων και καλύτερων επιχειρήσεων.

Περισσότερη απελευθέρωση εμπορίου και μηχανισμών της αγοράς (αυστηροποίηση ανταγωνισμού) και ψαλίδισμα γραφειοκρατίας για περισσότερες επιχειρηματικές ευκαιρίες και ξεκαθάρισμα παλιών και δυσκίνητων εταιριών από νέες μονάδες (Creative Destruction)

Κατάργηση δύσκαμπτων κανόνων της αγοράς εργασίας ώστε οι αμοιβές αλλά και οι προσλήψεις – απολύσεις να ακολουθούν από κοντά τις διακυμάνσεις των αγορών. Να διευκολυνθεί έτσι η κινητικότητα μέσα στην αγορά του ανθρώπινου δυναμικού και να υπάρξουν γενναίες πολιτικές κοινωνικής φροντίδας και αποκατάστασης ανεκπαίδευτων εργαζομένων.

Αντιμετώπιση σοβαρά του προβλήματος του παράνομου εργατικού δυναμικού, της παράνομης μετανάστευσης και του αθέμιτου και εκτός κανόνων ανταγωνισμού.

Ανδρέας Ανδριανόπουλος