Φιλελευθερισμός εναντίον καπιταλισμού
Μάι 15th, 2008 | Δημήτρης Σκάλκος| Κατηγορία: Δημήτρης Σκάλκος |
Email This Post
|
Print This Post
|
Σε γενικές γραμμές, οι επιχειρήσεις δεν υπερασπίζονται την ελεύθερη οικονομία.
Milton Friedman, Which Way for Capitalism?
Η παραπλανητική ταύτιση του φιλελευθερισμού με τον καπιταλισμό αποτελεί εξαιρετικά σύνηθες φαινόμενο. Για τη παρανόηση αυτή, ευθύνες δεν φέρουν μόνο η αντι-καπιταλιστική Αριστερά και η αντι-φιλελεύθερη Δεξιά, αλλά και οι φιλελεύθεροι που έχουν αναπτύξει ενστικτωδώς (σχεδόν μηχανιστικά, για τον Frank Van Dun) φιλο-επιχειρηματικά καπιταλιστικά αντανακλαστικά.
Ωστόσο, η αγορά (και συνακόλουθα ο φιλελευθερισμός) δεν πρέπει να συγχέονται με τον καπιταλισμό.
Ο καπιταλισμός είναι το οικονομικό σύστημα οργάνωσης της παραγωγικής διαδικασίας που χρησιμοποιεί την επιδίωξη του οικονομικού κέρδους ως τη κινητήρια δύναμη του. Ο οικονομικός φιλελευθερισμός είναι η πολιτική ιδεολογία των ελεύθερων αγορών. Καθώς δεν υπάρχει ένα καπιταλιστικό σύστημα αλλά διαφορετικά μοντέλα καπιταλισμού που αντιστοιχούν σε διαφορετικές μορφές οργάνωσης των αγορών, αντίστοιχα υπάρχουν και διαφορετικοί φιλελευθερισμοί.
Έτσι, είναι γνωστή η παλαιότερη, και μάλλον απλουστευτική, διάκριση ανάμεσα σε ρηνανικό και αγγλοσαξωνικό μοντέλο καπιταλισμού (Michel Albert, Καπιταλισμός Εναντίον Καπιταλισμού, 1993). Ακόμη ακριβέστερη είναι η διάκριση ανάμεσα σε τέσσερα βασικά μοντέλα καπιταλισμού, τον προστατευτικό (mercantilist- ασιατικές χώρες), τον ολιγαρχικό (oligarchic- Ρωσία) τον εταιρικό (big firm- Ιαπωνία, Ευρώπη) και τον επιχειρηματικό καπιταλισμό (entrepreneurial- στοιχεία του διακρίνονται στις ΗΠΑ) και βέβαια ένα πλήθος ενδιάμεσων παραλλαγών (William Baumol-Robert Litan- Carl Schramm, Good Capitalism, Bad Capitalism, 2007). Φυσικά, υπάρχουν και φιλελευθερισμοί που δεν αντιστοιχούν σε κανένα υπαρκτό καπιταλιστικό μοντέλο, όπως ο αναρχο-καπιταλισμός (David Friedman, Hans-Hermann Hoppe).
Ο κλασσικός φιλελευθερισμός και οι εκπρόσωποι του, όπως οι Adam Smith, David Ricardo και John Stuart Mill, όχι μόνο κατανοούσαν τις εννοιολογικές διαφορές ανάμεσα στις αγορές και τον καπιταλισμό, αλλά ήταν και ιδιαίτερα επιφυλακτικοί απέναντι στoν ασφυκτικό εναγκαλισμό των αγορών από την επιχειρηματική τάξη. Οι λιγότερο απρόσεκτοι αναγνώστες του Πλούτου των Εθνών ασφαλώς γνωρίζουν τις παρακάτω γραμμές από το έργο του θεωρητικού της ελεύθερης αγοράς και του «αόρατου χεριού»: «Οι άνθρωποι του ιδίου επαγγελματικού κλάδου σπανίως συναντώνται, ακόμη και για ψυχαγωγία, και οι συζητήσεις τους καταλήγουν σε συνωμοσία κατά του καταναλωτών, ή σε κάποια επινόηση για να αυξηθούν οι τιμές».1
Ο Adam Smith κατανοούσε ίσως καλύτερα από κάθε άλλον ότι, οι επιχειρηματίες δεν είναι εξ ορισμού υπέρμαχοι των ανοικτών αγορών, αλλά τουναντίον συχνά τα συμφέροντά τους υπαγορεύουν να επιδιώκουν τον έλεγχο και τον περιορισμό του ελεύθερου ανταγωνισμού.
Μεταφέροντας τη σκέψη του σκωτσέζου συγγραφέα στη σημερινή εποχή, οι Raghuram Rajan και Luigi Zingales, αμφότεροι καθηγητές στη Graduate School of Business του πανεπιστημίου του Σικάγο, στο βιβλίο τους με τον εύγλωττο τίτλο Σώζοντας τον καπιταλισμό από τους καπιταλιστές- απελευθερώνοντας τη δύναμη των χρηματοοικονομικών αγορών για τη δημιουργία πλούτου και τη διάχυση των ευκαιριών2 επισημαίνουν τα προσκόμματα που θέτουν τα οργανωμένα επιχειρηματικά συμφέροντα στο άνοιγμα των αγορών.
Η προνομιακή τους θέση σε αγορές περιορισμένης-ελεγχόμενης πρόσβασης τους επιτρέπει τη βέβαιη απόκτηση προσόδων με το μικρότερο δυνατό κόστος και, αναμενόμενα, εξαντλούν κάθε δυνατότητα παρέμβασης στη διαμόρφωση-διατήρηση ευνοϊκών κανόνων που ρυθμίζουν τη λειτουργία των αγορών, κατά τρόπο αντίστοιχο με αυτόν των συντεχνιών των «κλειστών» επαγγελμάτων.
Η απάντηση των συγγραφέων σε αυτό το πρόβλημα είναι η επέκταση και όχι ο περιορισμός των αγορών, οι ενεργείς πολιτικές κρατικής παρέμβασης (μέσω φορολογικής, δημοσιονομικής, επενδυτικής, κλπ, πολιτικής) με στόχο τη προώθηση του ανταγωνισμού, την ανάληψη επιχειρηματικού ρίσκου, τη διαρκή καινοτομία και τον εκσυγχρονισμό των επιχειρήσεων.
Για τους Razan και Zingales το ζητούμενο είναι η αναζήτηση ενός ενδιάμεσου δρόμου για τις αγορές, ανάμεσα στην ανύπαρκτη και την υπερβολική κρατική παρέμβαση. Και γράφουν σχετικά: «ενώ η απουσία κανόνων καθιστά το παίγνιο άνισο, οι υπερβολικοί κανόνες λανθασμένης κατεύθυνσης καθιστούν και πάλι το παίγνιο άνισο- μια πραγματικά ελεύθερη και ανταγωνιστική αγορά καταλαμβάνει έναν ιδιαίτερο ενδιάμεσο χώρο ανάμεσα στην απουσία κανόνων και στη παρουσία ασφυκτικών κανόνων. Ακριβώς επειδή ο ενδιάμεσος χώρος είναι τόσο περιορισμένος, ο καπιταλισμός είναι πολύ ασταθής. Εύκολα εκφυλίζεται σε ένα σύστημα κατεχόντων, για τους κατέχοντες, από τους κατέχοντες»
Το ορατό και το αόρατο χέρι της αγοράς
Η κριτική στις μεγάλες επιχειρήσεις δεν είναι άγνωστη στις θεωρητικές συζητήσεις του φιλελεύθερου χώρου, ακόμη και- αν όχι κυρίως- στα πλέον νεοφιλελεύθερα ρεύματα του (όπως, π.χ., το Libertarian Party των ΗΠΑ) και περιστρέφεται κύρια γύρω από τις απρόσωπες μορφές οργάνωσης των σύγχρονων επιχειρήσεων που οδηγούν συχνά το μάνατζμεντ τους σε ανεύθυνες επιλογές λόγω του ελλιπούς ελέγχου και της αδυναμίας απόδοσης ευθυνών (η πρόσφατη κρίση των subprime mortgages των αμερικανικών τραπεζών είναι από πολλές πλευρές διδακτική)- κάτι που έρχεται σε ευθεία αντίθεση με τη θεμελιώδη αρχή του φιλελευθερισμού, αυτή της ατομικής υπευθυνότητας.
Ακριβώς αυτή η αναποτελεσματική λογοδοσία (accountability) και ζητήματα όπως η συγκέντρωση μεγάλων μεριδίων της αγοράς, ο γιγαντισμός των επιχειρήσεων μέσω εξαγορών (take-overs) και συγχωνεύσεων (mergers), ο συγκεντρωτικός έλεγχος των επιχειρήσεων, κύρια γνωρίσματα του σύγχρονου εταιρικού καπιταλισμού (corporate capitalism), συχνά έρχονται σε αντίθεση με τις βασικές αρχές του κλασσικού οικονομικού φιλελευθερισμού για τις αποκεντρωμένες και απρόσωπες αποφάσεις αναρίθμητων παραγωγών και καταναλωτών σε μία ελεύθερη αγορά.
Σήμερα, στη λήψη των οικονομικών αποφάσεων σε παγκόσμιο επίπεδο φαίνεται πως το ορατό χέρι των μεγάλων επιχειρήσεων (big firms) έχει αυξημένη διαπραγματευτική ισχύ με προφανείς στρεβλώσεις στις αγορές, όπως στις αγορές εργασίας.
Φαίνεται λοιπόν πως επιβεβαιώνονται οι προβληματισμοί νεοφιλελεύθερων, κύρια ευρωπαίων, διανοητών, όπως o Friedrich Hayek3 , o Walter Eucken και ο θεμελιωτής της σχολής τους γερμανικού νεοφιλελευθερισμού, της λεγόμενης «κοινωνικής οικονομίας της αγοράς» Wilhelm Ropke45
Ανοιχτές και αρρύθμιστες αγορές
Το πολιτικό συμπέρασμα των παραπάνω είναι πως, οι φιλελεύθεροι θιασώτες των ελεύθερων αγορών, στο βαθμό που επιθυμούν να προωθήσουν τις αρχές της ανοιχτής οικονομίας, θα πρέπει να είναι σε θέση να υπερασπιστούν τις ιδέες τους όχι μόνο απέναντι στους κρατιστές, αλλά και απέναντι στους καπιταλιστές που «βγάζουν κακό όνομα στον ίδιο τον καπιταλισμό»6 . Τούτο προϋποθέτει τη διάκριση ανάμεσα σε ανοιχτές αγορές και σε αρρύθμιστες αγορές.
O Bruce Bartlett, σε άρθρο του στο Capitalism Magazine, κάνει λόγο για τις αρνητικές συνέπειες του «παρεοκρατικού καπιταλισμού» (crony capitalism) και καταλήγει υποστηρίζοντας πως, «οι πραγματικοί υπέρμαχοι της ελεύθερης αγοράς πρέπει να μάχονται διαρκώς [τον παρεοκρατικό καπιταλισμό] όπως το σοσιαλισμό και τις λανθασμένες κρατικές παρεμβάσεις. Στη πραγματικότητα, πρέπει να τους αντιμάχονται περισσότερο επίπονα, διότι ο καπιταλισμός συχνά καταλήγει να χρεώνεται τις αναπόφευκτες συνέπειες τους- τις υψηλές τιμές, τους υψηλούς φόρους, την υψηλή ανεργία και τη καθυστερημένη ανάπτυξη».
Ανοιχτές αγορές λοιπόν εκεί που δεν υπάρχουν και κρατικές παρεμβάσεις υπέρ του ανταγωνισμού εκεί όπου απουσιάζουν οι ρυθμιστικοί κανόνες. Κατ’ αυτό τον τρόπο οι αγορές θα μπορέσουν να αποδώσουν και να οδηγήσουν σε οικονομική ανάπτυξη και κοινωνική ευημερία με τους τρόπους που ιστορικά μόνο αυτές μπορούν να επιτύχουν. Κάθε άλλο παρά εύκολο είναι βέβαια αυτό το εγχείρημα, ειδικά στον τόπο μας όπου κυριαρχούν ο απαίδευτος λαϊκισμός, η αφόρητη κενολογία και οι μανιχαϊστικές προσεγγίσεις.
———————————————————————————
Σημειώσεις:
- Ο Πλούτος των Εθνών, βιβλίο Ι, κεφάλαιο 10 [↩]
- Saving Capitalism from Capitalists- Unleashing the power of financial markets to create wealth and spread opportunity, 2003 [↩]
- «The Corporation in a Democratic Society», Studies in Philosophy, Politics, and Economics, 1969 [↩]
- Economics of a Free Society, 1963 [↩]
- Για μια αναλυτική παρουσίαση των σχετικών αναζητήσεων δες, Piet-Hein Van Eeghen, «The Corporation At Issue- the class with classical liberal values and the negative consequences for capitalist practice», Journal of Libertarian Studies, vol. 19, no. 3, summer 2005 [↩]
- Theodore J. Forstmann, The Paradox of the Statist Businessman [↩]
Μπράβο!
Ένα άρθρο που έπρεπε να είχε γραφτεί καιρό τώρα!
Εύγε!
Θυμήθηκα έναν καθηγητή μου (Φιλοσοφίας) στο σχολείο που έλεγε στη τάξη (λαμπρή εξαίρεση…) ότι “… στον οριζόντιο άξονα, στο ένα άκρο είναι ο κομμουνισμός ή ή αριστερά και στο άλλο ο καπιταλισμός ή η δεξιά. Ο Φιλελευθερισμός είναι ΠΑΝΩ από αυτόν τον άξονα” και το σχεδίαζε στον πίνακα…
“Η παραπλανητική ταύτιση του φιλελευθερισμού με τον καπιταλισμό αποτελεί εξαιρετικά σύνηθες φαινόμενο”. Συγχαρητήρια για το κείμενό σας που αποκαλύπτει τα χαρακτηριστικά μιας λανθασμένης ταύτισης που για τους περισσότερους σήμερα θεωρείται αυτονόητη.
@φιλελεύθερη λαλιά: Και στον κατακόρυφο άξονα του φιλελευθερισμού θα διαπιστώσατε ότι δημιουργούνται δύο χώροι, ένας στα αριστερά και ένας στα δεξιά…
Αυτό το άρθρο αγαπητέ κύριε Σκάλκο, θα έπρεπε να το διαδώσουμε όλοι μας δεξιά και αριστερά (στην κυριολεξία), εφόσον στις μέρες μας ο φιλελευθερισμός είναι στο κέντρο της κατασυκοφάντησης που δέχεται η ελεύθερη οικονομική (και όχι μόνον) σκέψη με αφορμή τα αποτρόπαια που συμβαίνουν στην Ελλάδα των ολιγοπωλιακών πρακτικών, του διωγμού της επιχειρηματικότητας, της μείωσης των ευκαιριών απασχόλησης.
Ας τονιστεί για μια φορά επιτέλους ότι στην Ελλάδα επικρατούν η προσοδοθηρία αλλά και η κλειδοκρατορία (gatekeeping). Στην περίπτωση της κλειδοκρατωρίας, κυρίως σε χώρες με περιορισμένο αριθμό πόρων και εισόδων πρόσβασης σε οδούς κοινωνικής ανέλιξης (διάβαζε Ελλάδα), το πολιτικοκοινωνικό σύστημα χρησιμοποιεί ακριβώς αυτή την έλλειψη για να ελέγχει το ποιος πετυχαίνει επαγγελματικά και κοινωνικά και ποιος όχι μέσω της κατάληψης των “πυλών εισόδου” προς την επιχειρηματικότητα, ή την καλή θέση καριέρας.
Και τούτο διότι σου λέει, ακόμα και αν πήρες καλό πτυχίο, αν δεν έχεις δώσει ήδη διαπιστευτήρια και γην και ύδωρ στο σύστημα και δεν έχεις δικτυωθεί, στη πρωτόγονη πολιτισμικά, κοινωνικά και επαγγελματικά Ελλάδα, στα πρώτα κρίσιμα χρόνια που πρέπει να σου δοθεί η “σωστή” ευκαιρία ανόδου (μιλάμε πάντα για τον ιδιωτικό τομέα), εσύ θα βολοδέρνεις με δουλειές σε αμφίβολες Ελληνικές εταιρείες οικογενειοκρατικής δομής που ΔΕΝ σου προσθέτουν τίποτα στο βιογραφικό σου (θύτες και θύματα και αυτές των περιστάσεων) και το πιό τρελλό: Αν ποτέ καταφέρεις έστω και από σπόντα ή και με την αξία σου (το σύστημα δεν είναι και τόσο κλειστό) να μπεις στην “καλή” ιδιωτική εταιρεία, τότε θα αντιληφθείς ότι πολλοί από τους προϊσταμένους σου είναι ανεπαρκείς αλλά έχουν την εύνοια ή/ και τη ανοχή των “κλειδοκρατόρων”.
Με το ίδιο σκεπτικό, δεν μπορεί κάποιος επιχειρηματίας στην Ελλάδα να δει την ευόδωση των προσπαθειών του εφόσον το σύστημα τον πολεμάει από την αρχή (5463884 έγγραφα και πέντε μήνες για να ανοίξεις τυροπιτάδικο με τα νοίκια και τα δάνεια να τρέχουν, και τα ΣΔΟΕ, ΙΚΑ – σύκα να κυνηγάνε μόνον εσένα), ενώ μετά τα κλειστά συστήματα του επιβάλλουν συνεχώς αρνητικές οικονομίες κλίμακας (διάβαζε “κλειστά” επαγγέλματα και καρτέλ μεσαζόντων, προνομιακή μεταχείριση μεγάλων επιχειρήσεων από το κράτος, κοκ).
Και ναι, “παντού συμβαίνουν αυτά” αλλά στην Ελλάδα υπάρχει και ένα επιπλέον μείον: Ο τεχνηέντως μικρός αριθμός “πυλών” και σημείων εισόδου (καριέρας ή επιχειρηματικότητας) , σε αντίθεση με άλλες χώρες που τα πράγματα ενδεχομένως είναι λίγο καλύτερα. Αυτός αποτελεί και την κύρια αιτία ελλείψεως ευκαιριών όπου στην Ελλάδα πρέπει να είσαι υπόχρεος κάπου απλά γιατί σου έδωσαν το δικαίωμα να υπάρχεις.
Αλλά βέβαια, αυτά είναι φιλά γράμματα για όλους και φυσικά για την μείζονα και ελάσσονα αντιπολίτευση, όπως και την λαϊκιστική κρατικιστική κυβέρνηση εφόσον δεν εξυπηρετούν την απαιτούμενη ιδεολογική αγκύλωση για να παραμένει κάποιος ψηφοφόρος σε αυτά τα απίθανα ιδεολογικά απολιθώματα.
Καλά τα λέτε κύριε Σκάλκο, το θέμα είναι ποιος τα ακούει…
…και έχω τη ν υποψία ότι ίσως αυτό το άρθρο να είναι ενδεικτικό του γιατί ενώ στην Ελλάδα υπάρχει κάποιο φιλελεύθερο κόμμα, αυτό δεν ενισχύεται από τους -υποτίθεται- “φυσικούς” συμμάχους του, τις μεγάλες δηλαδή επιχειρήσεις.
“…και έχω τη ν υποψία ότι ίσως αυτό το άρθρο να είναι ενδεικτικό του γιατί ενώ στην Ελλάδα υπάρχει κάποιο φιλελεύθερο κόμμα, αυτό δεν ενισχύεται από τους -υποτίθεται- “φυσικούς” συμμάχους του, τις μεγάλες δηλαδή επιχειρήσεις.”
Αυτό το σχόλιο θα μπορούσε να είναι ένα ποστ από μόνο του!
😉
Ναι στα περισσοτερα συμφωνω με το αρθρο. εκει που διαφωνω ειμαι με τα σχολια. Δεν πιστευω οτι καπιταλισμος σημαινει απαραιτητα δεξια.δεν νομιζω οτι ταυτιζονται απαραιτητα.
[…] Φιλελευθερισμός εναντίον καπιταλισμού […]
[…] Ο κλασσικός φιλελευθερισμός και οι εκπρόσωποι του, όπως οι Adam Smith, David Ricardo και John Stuart Mill, όχι μόνο κατανοούσαν τις εννοιολογικές διαφορές ανάμεσα στις αγορές και τον καπιταλισμό, αλλά ήταν και ιδιαίτερα επιφυλακτικοί απέναντι στoν ασφυκτικό εναγκαλισμό των αγορών από την επιχειρηματική τάξη. Οι λιγότερο απρόσεκτοι αναγνώστες του Πλούτου των Εθνών ασφαλώς γνωρίζουν τις παρακάτω γραμμές από το έργο του θεωρητικού της ελεύθερης αγοράς και του «αόρατου χεριού»: «Οι άνθρωποι του ιδίου επαγγελματικού κλάδου σπανίως συναντώνται, ακόμη και για ψυχαγωγία, και οι συζητήσεις τους καταλήγουν σε συνωμοσία κατά του καταναλωτών, ή σε κάποια επινόηση για να αυξηθούν οι τιμές».1 […]
[…] Σήμερα, στη λήψη των οικονομικών αποφάσεων σε παγκόσμιο επίπεδο φαίνεται πως το ορατό χέρι των μεγάλων επιχειρήσεων (big firms) έχει αυξημένη διαπραγματευτική ισχύ με προφανείς στρεβλώσεις στις αγορές, όπως στις αγορές εργασίας. Φαίνεται λοιπόν πως επιβεβαιώνονται οι προβληματισμοί νεοφιλελεύθερων, κύρια ευρωπαίων, διανοητών, όπως o Friedrich Hayek3 , o Walter Eucken και ο θεμελιωτής της σχολής τους γερμανικού νεοφιλελευθερισμού, της λεγόμενης «κοινωνικής οικονομίας της αγοράς» Wilhelm Ropke45 […]
[…] που «βγάζουν κακό όνομα στον ίδιο τον καπιταλισμό»6 . Τούτο προϋποθέτει τη διάκριση ανάμεσα σε ανοιχτές […]
Εύγε κύριε Σκάλκο. Για μια ακόμα φορά συμφωνώ με την ανάλυσή σας! 🙂
Είναι λίγο παραπλανητικός ο τίτλος. Ο φιλελευθερισμός φυσικά και συμπίπτει με τον καπιταλισμό. Εκείνο με το οποίο δεν ταυτίζεται -αντίθετα, αντιμάχεται- είναι ο κορπορατισμός (αυτό που λέει στο άρθρο crony capitalism), όταν οι επιχειρήσεις χρησιμοποιούν το κράτος για να βελτιώσουν τη θέση τους, δηλαδή στρεβλώνουν οι ίδιες τους κανόνες του ελεύθερου ανταγωνισμού. Εκεί έγκειται η φιλελεύθερη κριτική προς τις επιχειρήσεις που ακολουθούν αυτές τις πρακτικές.
Ένα λέπτο,
Γιατί ο καπιταλισμός να είναι διαφορετικός από το φιλελευθερισμό (τον οικονομικο τουλαχιστον);
Το άρθρο αναφέρει τον παρακάτω ορισμό του καπιταλισμού:
Ο καπιταλισμός είναι το οικονομικό σύστημα οργάνωσης της παραγωγικής διαδικασίας που χρησιμοποιεί την επιδίωξη του οικονομικού κέρδους ως τη κινητήρια δύναμη του.
Εγώ τον ορισμό του καπιταλισμού τον βρήκα ως εξής:
Capitalism is a social system based on the recognition of inalienable rights in which people are free to produce and trade and thus precondition an economic system in which all property is privately owned[1][2] and operated for profit,[3] and in which investments, distribution, income, production and pricing of goods and services are determined through the operation of a market economy.
http://en.wikipedia.org/wiki/Capitalism
Σίγουρα ο ένας ορισμός δεν αναιρεί τον άλλον, νομίζω όμως ότι ο δεύτερος συμπληρώνει τον πρώτο.
Και δε βλέπω πού διαφέρει από τη φιλελεύθερη αγορά;
Λέει το άρθρο:
Ο κλασσικός φιλελευθερισμός και οι εκπρόσωποι του, όπως οι Adam Smith, David Ricardo και John Stuart Mill, όχι μόνο κατανοούσαν τις εννοιολογικές διαφορές ανάμεσα στις αγορές και τον καπιταλισμό, αλλά ήταν και ιδιαίτερα επιφυλακτικοί απέναντι στoν ασφυκτικό εναγκαλισμό των αγορών από την επιχειρηματική τάξη.
Εντάξει το ότι ήταν ιδιαίτερα επιφυλακτικοί απέναντι στην επιχειρηματική τάξη το καταλαβαίνω σημαίνει όμως αυτό ότι κατανοούσαν τις εννοιολογικές διαφορές μεταξύ (ελεύθερων) αγορών και καπιταλισμού. Είναι η επιχειρηματική τάξη το ίδιο με τον καπιταλισμό;
Είμαι απείρως απείρως λιγότερο διαβασμένος από το Δημητρη το Σκάλκο αλλά μου φαίνεται ότι συγχέουμε λίγο τα πράγματα και, όταν αναφερόμαστε σε καπιταλιστές πότε εννοούμε τους κεφαλαιούχους και πότε τους θιασώτες του καπιταλισμού. Το ένα είναι νομίζω τελείως διαφορετικό από το άλλο.
Ο Καπιταλισμός για μένα είναι κάτι το συνώνυμο με την ελεύθερη αγορά και δεν πρεπει να θεωρούμε τον καπιταλσμό ως επιχειρματολατρεία. Βέβαια αυτό που έχουμε στην Ελλάδα δεν είναι σοβαρός καπιταλισμός ειναι κάτι… άλλο. Τέλος πάντων.
Εγώ λοιπόν θεωρώ παραφράζοντας λίγο τον ορισμό ότι εφόσον πούμε ότι ο καπιταλισμός στηρίζεται σχεδον αποκλειστικά στο οικονομικό κερδός τοτε αμέσως εννοουμε φιλελευθερισμό.
“Ο Καπιταλισμός για μένα είναι κάτι το συνώνυμο με την ελεύθερη αγορά και δεν πρεπει να θεωρούμε τον καπιταλσμό ως επιχειρματολατρεία. Βέβαια αυτό που έχουμε στην Ελλάδα δεν είναι σοβαρός καπιταλισμός ειναι κάτι… άλλο. Τέλος πάντων.”
…και αυτή είναι η ουσία η οποία αξίζει να αναλυθεί περαιτέρω κατά τη γνώμη μου.
Διαβάζοντας και παρακολουθώντας τους ανθρώπους της ΦΣ, από αυτό εδώ το σάιτ αλλά και από άλλα μπλογκς αναρωτιέμαι μερικές φορές τι ακριβώς είναι ο φιλελευθερισμός για σας; Τι είναι ο φιλελευθερισμός χωρίς τους παραγωγούς προϊόντων και τους καταναλωτές αυτών, που δρουν σε ένα περιβάλλον χωρίς κρατική παρέμβαση; τι άλλο από ένα ατελείωτο μπλα-μπλα, μια ασύστολη θεωρητικολογία περί προστασίας δικαιωμάτων! Το πλαίσιο ελευθερίας σε μια κοινωνία είναι το ζητούμενο για να μπορεί να ανθίσει το άτομο και να εκμεταλλευτεί τη ζωή του, τις δυνάμεις του και την περιουσία του για να ζει καλά αυτός και οι καταναλωτές των προϊόντων του μόχθου του. Τα δικαιώματα είναι εργαλεία προαπαιτούμενα για την καλυτέρευση της ζωής των ανθρώπων τελικά. Δεν νοούνται εκτός αυτού του πλαισίου (της ατομικής ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής).
Να τι λέει επ’αυτού και ο Mises:
The essential teaching of liberalism is that social cooperation and the division of labor can be achieved only in a system of private ownership of the means of production, i.e., within a market society, or capitalism. All the other principles of liberalism, democracy, personal freedom of the individual, freedom of speech and of the press, religious tolerance, peace among the nations, are consequences of this basic postulate. They can be realized only within a society based on private property.
Κάπου αναφέρει ο κ. Σκάλκος παραδείγματα καπιταλισμού “τον προστατευτικό (mercantilist- ασιατικές χώρες), τον ολιγαρχικό (oligarchic- Ρωσία) τον εταιρικό (big firm- Ιαπωνία, Ευρώπη) και τον επιχειρηματικό καπιταλισμό (entrepreneurial- στοιχεία του διακρίνονται στις ΗΠΑ)” βάζοντας έτσι σε ένα τσουβάλι ανόμοια πράγματα. Πχ η Ρωσία δεν έχει καπιταλισμό. Όποιος νομίζει ότι η Ρωσία σήμερα είναι μια καπιταλιστική οικονομία πλανάται πλάνην οικτρά. Τίποτα δεν γίνεται εκεί χωρίς την έγκριση του κράτους. Δεν υφίσταται ελεύθερη οικονομική δραστηριότητα. Ο προστατευτικός δε καπιταλισμός τύπου Κίνας επίσης δεν είναι καπιταλισμός. Οι δύο λέξεις δεν πάνε μαζί εξ ορισμού. Ο εταιρικός και ο επιχειρηματικός καπιταλισμός δεν είναι ασύμβατα με τον φιλελευθερισμό εφ’όσον δεν αποτελούν αποτέλεσμα της παρέμβασης του κράτους. Εφ’όσον δηλαδή οι μεγάλες επιχειρήσεις δεν διογκώθηκαν σε καθεστώς προστατευτισμού, αλλά έφτασαν εκεί επειδή εξυπηρετούν καλύτερα τον καταναλωτή.
Όπως επίσης λέει ο Mises:
The development of capitalism consists in everyone having the right to serve the consumer better and/or more cheaply.
Ωστόσο το αστικό καθεστώς θεωρείται πλέον φιλελεύθερο του φεουδαρχικού.
Παράλειψη του συγγραφέα η ολοσχερής απουσία αναφοράς του καθεστωτικού πλαισίου;
ΥΓ φιλ λαλιά, άν το φιλελεύθερο κείται από πάνω, από κάτω τι είναι;
άν οχι το φεουδαρχικό;
Σε επικουρία του χθεσινού μου ποστ, ιδού μια ομιλία του Σαββάτου του Llewellyn H. Rockwell, Jr. στο Seattle που σήμερα είδα: http://mises.org/story/2982, όπου επιχειρηματολογείται το ακριβώς αντίθετο του άρθρου του κ. Σκάλκου. Ότι δηλαδή καπιταλισμός και ελευθερία δεν είναι νοητά χώρια.
Κοιτάξτε ,εγω είμαι της άποψης πως καπιταλισμος και φιλελευθερισμος πανε μαζι. Το σκεπτικό μου ειναι το εξής: Η ελεύθερη αγορά ειναι το βασικότερο χαρακτηριστικό του καπιταλισμού. Αρα ο φιλελευθερισμός ειναι κατεξοχην καπιταλιστική εννοια. Πως το εξηγώ αυτό ? με το ακόλυθο σκεπτικό: όταν έχουμε ελευθερη αγορά υπο τους όρους του φιλελευθερισμού, τοτε συμβαινει κάποιες επιχειρήσεις να δυναμώνουν τόσο πολύ που υπερβαίνουν τους κανόνες του ελευθερου ανταγωνισμού και σε αυτο ακριβώς το σημείο γενιούνται οι διαφορες στρεβλώσεις του καπιταλισμού όπως ολιγοπώλια κ.λ.π. Αν σε αυτή τη περίπτωση το κράτος παρέμβει για να επαναφέρει τους κανόνες της φιλελεύθερης αγοράς τότε έχουμε μια κρατική παρέμβαση και ως τέτοια ειναι παρέμβαση μη φιλελέυθερη. Και καταλήγω πως ο φιλελευθερισμος γεννάει στην πράξη ανισότητες και στρεβλώσεις στην αγορά αλλα επίσης γεννάει και το κράτος…Ωραία θεωρία, όπως και άλλες θεωρίες ομως στην πράξη φαίνεται πως χολαίνει και αυτός…και όποιος τον υποστηρίζει, απο πίσω κρύβονται η δικτατορία των μεγάλων καπιταλιστικών συμφερόντων και όποιος υποστηρίζει το κομμουνισμό, απο πίσω κρύβεται η δικτατορια των εργαζομένων.
Αυτή η κουβέντα με οδηγεί πάντα σε παράδοξα. Όπως το κλασσικό, “οι παραγωγοί θα πρέπει να είναι ελεύθεροι μόνο να ανταγωνίζονται ή και να συνεργάζονται μεταξύ τους?”. Το να μου απαγορεύεις να πλουτίσω συνεργαζόμενος ενώ την ίδια ώρα με παρακινείς να πλουτίσω ανταγωνιζόμενος είναι μία θέση που δημιουργεί συγχήσεις. Κι έδω κολάει ο καπιταλισμός. Δεν σχετίζεται με τον φιλελευθερισμό, στην ουσία ο καπιταλισμός αναδεικνύει τον ουτοπικό χαρακτήρα της προσήλωσης στον ανταγωνισμό. Σε ένα σύστημα που αναδεικνύει το ατομικό κέρδος σε αυτοσκοπό, είναι προφανές ότι θα αναπτυχθούν όλες οι διαδικασίες αποκομιδής κέρδους, είτε ανταγωνιστικές έιτε όχι. Σκοπός του καπιταλισμού είναι το κέρδος, όχι ο ανταγωνισμός.
Άλλωστε οι φιλελεύθεροι δεν μιλούν για πραγματικά ελεύθερη αγορά, όπου όλοι δραστηριοποιουνται κατά το δοκούν, ανταγωνιζόμενοι, συνεργαζόμενοι, σε καρτέλ ή σε μάχες μέχρι θανάτου. Μιλούν για μία μονόπλευρη καθαρή ανταγωνιστική αγορά. Όμως η ανθρώπινη φύση δεν είναι μονόπλευρη. Είναι ουτοπικό συνεπώς να περιμένουμε ότι οι αγορές των ανθρώπων θα έχουν μόνο το στοιχείο του ανταγωνισμού. Ποια είναι η φιλελεύθερη πρόταση? Ελεύθερη αγορά να κάνει αυτό που κάποιοι θεωρούν σωστό (ανταγωνισμό), κρατική παρέμβαση για ότι οι ίδιοι θεωρούν λάθος (καρτέλ). Η ουσία είναι η ίδια. Όλοι στο τέλος καταφεύγουν στο κράτος ζητώντας να επιβάλει αυτά που θεωρούν καλύτερα για την κοινωνία. Οι μέν τον ανταγωνισμό, οι δε την ισότητα. Μύλος.
Πιστευείς στα αλήθεια ότι το πρόβλημα του Κομμουισμού είναι το ότι είναι η δικτατορία των εργαζομένων;
Μα όλοι εργαζόμενοι ήταν στη Σοβιετική ένωση. Τίνος ήταν η δικτατορία; Όλου του λαού; Οχι. Ήταν η δικτατορία του κόμματος το οποίο κόμμα ήταν ο ισχυρότερος “καπιταλιστής-κεφαλαιούχος” και ο μοναδικός, κατα την άποψή μου το χειρότερο μονοπώλειο και το για αυτό το λόγο γενικά από τα πιο αυταρχικά καθεστώτα.
Και αφού ούτε ο κομμουνισμός ούτε ο καπιταλισμός δε σε ικανοποιούν, τότε τι;
Χρήστο,
Κατά την άποψή μου αυτό που περιγράφεις είναι άλλη μία αρετή του καπιταλισμού, ότι δηλαδή πότε ανταγωνίζεται και πότε συνεργάζεται. Ακριβώς, ακολουθεί την ανθρώπινη φύση και λέει ότι αν σε συμφέρει να ανταγωνιστείς (δηλαδή οι συνθήκες σε οδηγούν στον ανταγωνισμό), τότε ανταγωνίσου και αν σε συμφέρει να συνεργαστείς, τότε συνεργάσου. Αυτή είναι και η μεγάλη δύναμή του, ότι από τη φύση έχει εύκολη προσαρμοστικότητα σε ό,τι την κάθε στιγμή είναι πιο συμφέρον.
Υ.Γ. το προηγούμενο ήταν για τον πάνο
Φιλε Kefalas,
Συμφωνω μαζι σου με το οτι πισω απο τη δικτατορια των εργαζομενων ειναι το κομμα. Αλλιως δεν θα λεγόταων δικτατορία. Δηλαδη δεν θα λεγόταν δικτατορία αν ο εργαζόμενος εκπροσωπουνταν άμεσα και όχι μέσω του κόμματος.
Πάντως θεωρώ πως στο μέλλον ενα κατάλληλο μείγμα φιλελεύθερων και σοσιαλιστικών πολιτικών θα χρησιμοποιηθούν για να οδηγήσουν τις κοινωνίες μπροστά. Έτσι οι νέοι άνθρωποι θα απελευθερωθούν απο τους δογματισμούς και θα επιλέγουν πιο κριτικά και με βάση κριτήρια που ανταποκρίνονται περισσότερο στις ανάγκες τους, αλλοτε φιλελεύθερα άλλοτε σοσιαλιστικά, ενα μείγμα πολιτικών. Επίσης πιστέυω πως στο μέλλον οι άνθρωποι θα αναπτύξουν παράλληλα με τα προηγούμενα και άλλες μεθόδους συνεργασιών σε τοπικό επίπεδο, ιστοχώρο, περιοχή γειτονιάς και θα λειτουργούν πιο αυτοδιαχειριστικά.
Αυτά λοιπόν πιστεύω φίλε μου.
Η λογική του φιλελευθερισμού, στην καθαρή μορφή ας πούμε, είναι ότι το κράτος δεν παρεμβαίνει στην οικονομία παρά μόνον για να εφαρμόσει τα δικαιώματα ιδιοκτησίας, τα οποία είναι το άλφα και ωμέγα του συστήματος.
Τα ολιγοπώλια, ακόμα και τα μονοπώλια, δεν αποτελούν στρέβλωση του καπιταλισμού, με την προϋπόθεση ότι έχουν προκύψει από ελεύθερο ανταγωνισμό και ελεύθερες (voluntary) συναλλαγές και όχι από κρατικές παρέμβασεις.
Δεν είναι αυτοσκοπός να υπάρχει ανταγωνισμός, με την έννοια ότι ο ανταγωνισμός έχει και κάποιο αποτέλεσμα. Αν το αποτέλεσμα είναι η ολοκληρωτική επικράτηση λίγων παικτών ή και ενός μόνο, so be it. Ούτε μόνιμη ούτε εξασφαλισμένη είναι αυτή τους η θέση, εφόσον το παιχνίδι παραμένει πάντα ανοιχτό σε είσοδο νέων παικτών και αναπροσαρμογή του αποτελέσματος.
Ο αυτοσκοπός είναι η ελευθερία της δράσης και των συναλλαγών, απλά εξυπακούεται ότι αυτή η κατάσταση οδηγεί κατά κανόνα σε εμφάνιση ανταγωνισμού.
Παράδειγμα, στην περίπτωση της Microsoft η κρατική παρέμβαση που λίγο έλειψε να την υποχρεώσει σε διάσπαση, είναι μη φιλελεύθερη πρακτική και άρα καταδικαστέα από την αυστηρά φιλελεύθερη οπτική. Το κράτος δε δικαιούται να παρεμβαίνει ούτε και για να εφαρμόσει -υποτίθεται- καλύτερες συνθήκες ανταγωνισμού.
Τώρα βέβαια πολλοί βάζουν νερό στο κρασί τους και αποδέχονται εδώ ή εκεί παρεμβάσεις, αλλά αυτά αποτελούν παρέκκλιση από την ορθόδοξη θεωρία.
Στην ακραία του μορφή αυτό το μοντέλο φαντάζει ίσως ουτοπικό ή και μη εφαρμόσιμο, όμως η βασική λογική του είναι η σωστή και η πιο κοντινή στην ανθρώπινη φύση.
Η επιδίωξη του κέρδους και του ατομικού οφέλους είναι η πιο κοινά αποδεκτή αλήθεια.
Όταν οι σοσιαλιστές μιλούν για (οικονομική) ισότητα, τι άλλο επιδιώκουν από την βελτίωση της οικονομικής θέσης συγκεκριμένων ανθρώπων, ατόμων, ιδιωτών; Και αυτοί το ατομικό τους όφελος επιδιώκουν, αλλά επειδή αυτό διαχέεται ώστε να εκφράζει συγκεκριμένες “τάξεις” θεωρούν ότι μιλούν για το “σύνολο”.
Δεν είναι όμως το σύνολο, είναι οι συγκεκριμένες τάξεις, ακόμα κι αν συμβαίνει αυτές αθροιστικά να είναι πλειοψηφία σε μια κοινωνία. Πολύ περισσότερο βέβαια αν δεν είναι καν πλειοψηφία, και μιλούν εξ ονόματος μιας συντεχνίας που προωθεί τα δικά της συμφέροντα σε βάρος άλλων.
Και από τη φιλελεύθερη οπτική δεν υπάρχει κάτι κακό στο να αποβλέπουν κι αυτοί στο ατομικό τους όφελος (αντίθετα δηλαδή από ότι οι ίδιοι υποστηρίζουν για τους άλλους). Η διαφωνία έγκειται στον τρόπο με τον οποίο επιδιώκουν να το επιτύχουν, δηλαδή μέσω του κράτους.
Υπάρχει δηλαδή μια εγγενής υποκρισία, ως προς το ατομικό κέρδος, σε κάθε μη φιλελεύθερη θεωρία.
Φίλε,
Εντάξει συμφωνώ αλλά έχε υπόψη σου ότι γενικά στην πολιτική αυτό ακριβώς που λές προσπαθούμε να βρούμε όλοι μας, αυτό δηλαδή το μίγμα. Δεν είναι τόσο απλό δηλαδή αυτό που λες. Στην Ελλάδα για παράδειγμα από τη φιλελεύθερη συμμαχία μέχρι και το συνασπισμο (εξαιρείται μάλλον το ΚΚΕ) αυτό το μίγμα προσπαθεί να βρει ο πολιτικός κόσμος.
Ο Δ.Σκάλκος πάντα μας φέρνει στην δύσκολη θέση,να εφεύρουμε και να επινοήσουμε νέες διατυπώσεις ,για τα αποφύγουμε τα κλάσσικα εγκώμια,χωρίς να γίνουμε και γραφικοί.Ε δεν είμαστε όλοι συγγραφείς……
Η παρατηρήση μου είναι,
Με δεδομένη την χρόνια “νοηματική σκλήρηνση” που έχουν αποκτήσει οι όροι καπιταλισμός , φιλελευθερισμός ,για λόγους που δεν έχει νόημα να αναλύσουμε,μήπως θα άξιζε να κοτσάρουμε και κανένα επίθετο μπας και πάρουμε μπρος;