Δεν χρειάζεται να περιμένουμε μέχρι το βράδυ των εκλογών, για να αποτυπωθεί και εκλογικά η ριζοσπαστικοποίηση της ελληνικής κοινωνίας, την οποία βιώνουμε καθημερινά. Τα αντιδημοκρατικά άκρα, από το σταλινικό ΚΚΕ έως την χιτλερική Χρυσή Αυγή, μαζί με την αντιμνημονιακή αριστερά και ακροδεξιά (επίσης αμφίβολης δημοκρατικότητας) ετοιμάζονται για μια θεαματική εκλογική ισχυροποίηση (που ας ελπίσουμε θα περιοριστεί εκεί). Άλλαξε η ελληνική κοινωνία τόσο γρήγορα; Να επικροτεί τους πολιτικούς εκφραστές των ταγμάτων εφόδου του ΠΑΜΕ, που με την βία καταλαμβάνουν τα λιμάνια; Τους υπεύθυνους για την ανομία και την βία στα πανεπιστήμια; Αυτούς που καλύπτουν πολιτικά τους κουκουλοφόρους που καίνε συστηματικά την Αθήνα; Αυτούς που ενθαρρύνουν καταλήψεις, προπηλακισμούς και βιαιοπραγίες; Τους κακοποιούς του ποινικού δικαίου, που κλέβουν και δολοφονούν όποιους δεν τους αρέσει το χρώμα του δέρματός τους; Πώς όλοι αυτοί οι περιθωριακοί βρέθηκαν ξαφνικά στο κέντρο του πολιτικού σκηνικού;

Η ελληνική κοινωνία δεν έγινε ρατσιστική, μισαλλόδοξη και αντιδημοκρατική μέσα σε ένα βράδυ, ούτε μέσα σε δύο χρόνια. Αυτά είναι χαρακτηριστικά δεκαετιών, που δεν εμφανίζονταν εκλογικά, όσο η κούφια οικονομική ανάπτυξη των δανεικών και των επιδοτήσεων επέτρεπε στα δύο μεγάλα κόμματα να εξαγοράζουν με κρατικά χρήματα τις ψήφους της. Όταν μια κοινωνία αναπτύσσεται και ευημερεί η ακροδεξιά και η ακροαριστερά χάνουν μεγάλο μέρος του πιθανού τους ακροατηρίου. Οι καταγγελίες τους δεν βρίσκουν απήχηση σε ανθρώπους όταν βλέπουν την επιτυχία και την ευημερία ως ρεαλιστικές δυνατότητες. Το πρόβλημα ξεκινάει σε περιόδους ύφεσης και στασιμότητας, όπου η οικονομική απογοήτευση ανοίγει τα αυτιά των πολιτών στην ακροδεξιά ρητορική στην προσπάθεια αναζήτησης ενόχων για την κρίση (πολιτικοί, καπιταλιστές, ξένες εισαγωγές, μετανάστες κτλ) και εύκολων λύσεων (κρατικοποίηση, προστατευτισμός κτλ) για την έξοδο από αυτήν.

Το σημαντικότερο στοιχείο που διευκολύνει την άνοδο του κόκκινου και μαύρου ολοκληρωτισμού είναι ο εκτεταμένος κρατισμός. Σε περιόδους που η οικονομία πάει καλά η καταστροφικότητα του κρατισμού κρύβεται. Όμως οι περίοδοι αυτές τείνουν να είναι οι εξαιρέσεις και όχι ο κανόνας. Ο κρατισμός και η έντονη παρεμβατικότητα στην οικονομία όχι μόνο οδηγούν σε μεγαλύτερες περιόδους ύφεσης, γεγονός που καθιστά τις κοινωνίες πιο ευπρόσβλητες στον φασισμό, αλλά καταστρέφουν και τις απαραίτητες άμυνες για την αντιμετώπισή του. Όταν έρθει η ύφεση είναι σχεδόν αυτόματη η άνθιση των ακροδεξιών ιδεολογημάτων και η εμφάνιση ισχυρών τέτοιων πολιτικών σχημάτων. Τα φασιστικά χαρακτηριστικά της ελληνικής κοινωνίας δεν είναι αυτά των μέχρι πρότινος γραφικών άκρων της. Είναι αυτά του αποκαλούμενου μεσαίου χώρου. Ενός μεσαίου χώρου που αντιστοιχεί σε μια μεσαία τάξη κρατικοδίαιτων υπαλλήλων και ιδιωτών μελών κλειστών συντεχνιών με κρατικά προστατευμένα προνόμια.

Ο αποτελεσματικότερος φραγμός απέναντι στην άνοδο του φασισμού και της ακροαριστεράς είναι η κοινωνία των πολιτών, όλοι δηλαδή οι εξωκρατικοί θεσμοί που αναπτύσσονται σε μια κοινωνία από τους πολίτες για τη βελτίωση της λειτουργικότητας και της συνοχής της και τη διασφάλιση των δικαιωμάτων τους. Η ανάπτυξη αυτών των θεσμών είναι αντιστρόφως ανάλογη της επέμβασης του κράτους στην κοινωνία και του βαθμού ανάληψης από αυτό πατερναλιστικού ρόλου. Ο ολοκληρωτισμός εισβάλλει από την πίσω πόρτα με μια επικάλυψη δημοκρατικότητας, που φυσικά πολύ εύκολα μπορεί μετά να απομακρυνθεί χωρίς καμία δυσκολία. Χωρίς ισχυρούς ανεξάρτητους θεσμούς που να επιτρέψουν στους πολίτες να αντισταθούν, και πολιτικά και ιδεολογικά, η κοινωνία γίνεται ευάλωτη στην αναρρίχηση της ολοκληρωτικής αριστεράς και ακροδεξιάς.

Γι’ αυτό ήταν τόσο εύκολη η επικράτηση των ναζί στην Γερμανία και του φασισμού γενικά στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης του μεσοπολέμου. Αντίθετα σε ισχυρές κοινωνίες πολιτών, όπως στην Βρετανία ή στις ΗΠΑ, η κατάλυση των δημοκρατικών θεσμών, ακόμα και στην κορύφωση της ιδεολογικής ισχύος του φασισμού, δεν έμοιαζε ποτέ σαν κάτι περισσότερο από ένα ανέκδοτο. Η άνοδος του ναζισμού διευκολύνθηκε από τον εκτεταμένο κρατισμό στη Γερμανία, όχι μόνο της εποχής του Μεσοπολέμου (ο Καγκελάριος Μπρύνινγκ, σαν άλλος Χρυσοχοϊδης, είχε ήδη επιβάλει τον κρατικό έλεγχο των τιμών, των μισθών και των κερδών) αλλά και όλου σχεδόν του αιώνα που προηγήθηκε, όπου ο γερμανικός λαός είχε διαποτιστεί από την κουλτούρα του κράτους και του κρατισμού. Ο εκτεταμένος κρατισμός από την εποχή του Βίσμαρκ νέκρωσε τις φιλελεύθερες τάσεις της γερμανικής κοινωνίας του 19ου αιώνα και τα αιτήματα για πολιτικές και οικονομικές ελευθερίες. Οδήγησε στην υποταγή του ατόμου στο συλλογικό εθνικό συμφέρον, στη λατρεία της κρατικής εξουσίας και της ιδεολογίας της, στην αγιοποίηση των απολυταρχικών ηγετών και των στόχων τους, στην εξιδανίκευση της κρατικής γραφειοκρατίας και στην εξάρτηση από την κρατική πρόνοια. Το σύστημα κατέρρευσε λόγω του Α΄ΠΠ, και για να ξαναοργανωθεί είχε μεγαλύτερη σημασία για τους Γερμανούς η αποτελεσματική ηγεσία (που υπόσχονταν η αυταρχικότητα των ναζί) ενός συστήματος με το οποίο τόσες γενιές είχαν μεγαλώσει και είχαν ποτιστεί από την προπαγάνδα του, παρά ο σεβασμός των δημοκρατικών θεσμών και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Οι δημοκρατίες στηρίζονται από τους ανεξάρτητους παραγωγικούς ανθρώπους που σκέφτονται ορθολογικά, καινοτομούν στην παραγωγή, δημιουργούν, αναλαμβάνουν ρίσκα, εκμεταλλεύονται ευκαιρίες, συμμετέχουν στα κοινά. Αυτοί έχουν ανάγκη τη διασφάλιση των ατομικών δικαιωμάτων, την ελαχιστοποίηση της κρατικής παρεμβατικότητας, την ύπαρξη αποτελεσματικού αντιγραφειοκρατικού αδιάφθορου κράτους, την δυνατότητα ειρηνικής αλλαγής στην κυβέρνηση, την κυριαρχία των ανεξάρτητων θεσμών, τη συμμετοχή στη διαχείριση της εξουσίας ώστε να μπορούν να θέτουν ελεύθεροι τους προσωπικούς τους στόχους, να εκμεταλλεύονται τα ταλέντα και τις δυνατότητές τους και να εξασφαλίζουν την ευημερία τους. Αυτά τα δημοκρατικά δημιουργικά στρώματα μέσα στην κοινωνία, που γεννιούνται, μεγαλώνουν και ισχυροποιούνται μέσα στην ελεύθερη αγορά προστατεύονται από τους ανεξάρτητους θεσμούς της κοινωνίας των πολιτών. Αντίθετα ο περιορισμός της τα αποδυναμώνει σε σχέση με όσους ισχυροποιούνται με την ισχυροποίηση του κράτους.

Στην Ελλάδα της οικονομικής ανελευθερίας και τους τεράστιου κράτους, δεν μπόρεσε ποτέ να αναπτυχθεί μια μεσαία τάξη μέσα από την λειτουργία της ελεύθερης αγοράς. Όμως ακριβώς αυτή η κατηγορία ανθρώπων είναι απαραίτητη για να εκφραστεί πολιτικά το αίτημα της ελεύθερης οικονομίας, των ανόθευτων αγορών, των ατομικών ελευθεριών και της ανοιχτής κοινωνίας. Η εκλογική απήχηση αυτών των αιτημάτων είναι από αδύναμη έως ασήμαντη, γιατί δεν μπορούν να ταυτιστούν με τα συμφέροντα εκατομμυρίων συνταξιούχων ( που απαιτούν ένα ασφαλιστικό σύστημα που δίνει συντάξεις μεγαλύτερες από τις εισφορές τους), εκατοντάδων χιλιάδων δημοσίων υπαλλήλων (που ακόμα και αν δεν κλέβουν, απαιτούν να συνεχίσουν να πληρώνονται την παραγωγή αχρείαστων υπηρεσιών), υπαλλήλων ΔΕΚΟ (που απαιτούν να συνεχίσουν το πάρτι των σκανδαλωδών προνομίων τους), των μελών δεκάδων κλειστών συντεχνιών (που απαιτούν να μην επιτραπεί σε άλλους να τους ανταγωνιστούν), των επιδοτούμενων αγροτών κτλ. Όλοι αυτοί συγκροτούν την μάζα μιας κρατικοδίαιτης μεσαίας τάξης, η οποία σήμερα απελευθερώνεται πολιτικά από τα δύο μεγάλα κόμματα που έλεγχαν την στρόφιγγα του κρατικού χρήματος που την δημιούργησε. Η ύπαρξη τέτοιων μεσαίων στρωμάτων εξαρτώμενων από το κράτος είναι το έδαφος όπου ανθίζει ο κόκκινος και μαύρος φασισμός, καθώς επιζητούν μεγαλύτερο έλεγχο επί των προνομίων που εξασφαλίζει ο κρατισμός (και που αναπόφευκτα δεν μπορούν να τα μοιραστούν όλοι). Μπορεί πολλοί από αυτούς να είναι δημοκράτες, αλλά μόνο ιδεολογικά, χωρίς να ταυτίζονται τα συμφέροντά τους με μια μικρή, δημοκρατική, περιορισμένη εξουσία. Γι’αυτό και πολύ εύκολα μπορούν να περάσουν στον ολοκληρωτισμό.

Το ελάχιστο, μικρό κράτος είναι σχεδόν αδύνατο να μην είναι δημοκρατικό, το διογκωμένο κράτος είναι σχεδόν αδύνατον να είναι. Ένα κράτος που μεγαλώνει σε βάρος της ανεξαρτησίας των πολιτών του, ακόμα και αν αυτό γίνεται σε συνθήκες δημοκρατίας, δεν χρειάζεται παρά μια σπίθα, μια αφορμή (πχ μια περίοδο ύφεσης, ή κάποιο μεγάλο εξωτερικό γεγονός πχ πόλεμος) για να ρίξει τα προσχήματα της δημοκρατικότητας. Και αντίστροφα, η ενίσχυση της αγοράς και της ανεξαρτησίας του ατόμου υπονομεύει τα ολοκληρωτικά καθεστώτα, οδηγεί σε ανεξάρτητους θεσμούς και δρα ως δούρειος ίππος για την ανατροπή τους. Όταν οι ανεξάρτητοι θεσμοί υποκαθιστούνται από κρατικούς αρχίζει η εξάρτηση από την πολιτική εξουσία. Άσχετα με το πώς εκλέγεται η εξουσία αυτή η αύξηση της ισχύος της συνιστά υποβάθμιση της δημοκρατίας και της ανεξαρτησίας των πολιτών.

Σε μια έντονα παρεμβατική οικονομία ο πολίτης δεν στρέφεται πλέον στις ελεύθερες συναλλαγές αμοιβαίας συμφωνίας και συναίνεσης για την εξασφάλιση της επιβίωσής του αλλά στην κρατική συνδρομή, είτε άμεσα ως υπάλληλος, είτε έμμεσα αποδεχόμενος τις «προστατευτικές» ρυθμίσεις του. Η ίδια η δομή της κρατικής γραφειοκρατίας επιβάλλει ένα αντιδημοκρατικό συγκεντρωτισμό. Τόσο οι σοσιαλιστικές όσο και οι συντηρητικές πολιτικές καταργούν την ατομική ελευθερία, βραχυκυκλώνουν τις πολιτικές αντιστάσεις και ανοίγουν την κερκόπορτα της οικονομικής εξάρτησης. Η οικονομική εξάρτηση όμως από το κράτος καταλήγει στην πολιτική εξάρτηση. Η δημοκρατία και οι αρχές της περιορίζονται σε δεύτερη μοίρα μπροστά στην εξασφάλιση της εύνοιας της εξουσίας. Ο πολίτης γίνεται ευθυνόφοβος. Μεταθέτει τις υποχρεώσεις του από το δικό του επίπεδο στο επίπεδο του κράτους. Αντιμετωπίζοντάς το όμως σαν τροφό ξεπουλάει την ελευθερία του. Οι συνθήκες ελευθερίας είναι απαραίτητες για να ωριμάσει, να λειτουργήσει αυτόνομα και να μπορεί να σηκώσει το βάρος των ευθυνών της επιβίωσης και της ευημερίας του. Αντί να αισθάνεται την αυτοπεποίθηση των δικών του δυνάμεων, αισθάνεται όχι μόνο όλο και πιο ανίσχυρος απέναντι στο κράτος, αλλά και προς τους άλλους ανθρώπους. Μέσα από αυτήν την ανασφάλεια το πρότυπο του ηγέτη αποκτά απήχηση. Η γοητεία του σχεδιασμού, η προβολή κατασκευαστικών θεωριών, η εξιδανίκευση των ηγετών, οι ουτοπίες, ο ανορθολογισμός, οι αναφορές στο παρελθόν αποκτούν αξία μόνο σε ανθρώπους με έλλειψη αυτοεκτίμησης και αυτοπεποίθησης, που χρειάζονται ασφάλεια, πυξίδες και οδηγούς. Στους ανθρώπους δηλαδή που παράγει ο κρατισμός, η παρεμβατικότητα και η γραφειοκρατία του.

Αυτό που θα δούμε να βγαίνει από τις κάλπες της 6ης Μαϊου θα είναι αποκρουστικό. Δεν θα είναι όμως παρά ο καθρέφτης της κοινωνίας μας και του τρόπου που αυτή αναπτύχθηκε εδώ και 30 χρόνια. Η ύπαρξη στην επόμενη Βουλή-κόλαση ενός σταθερού φιλελεύθερού μεταρρυθμιστικού πόλου είναι προσωπική ευθύνη όσων βρίσκονται απέναντι στο τέρας που αναδύεται.