Σήμερα η μεγάλη διαφοροποίηση μεταξύ της σοσιαλδημοκρατικής και της συντηρητικής αντίληψης για την οικονομία δεν αφορά τόσο τον ρόλο του κράτους, υποστηρίζει ο γνωστός καθηγητής Οικονομικών του Πανεπιστημίου του Μπέρκλεϊ, Ρόμπερτ Ράιχ. Σύμφωνα με τον Ράιχ, που διετέλεσε και υπουργός Οικονομικών στην κυβέρνηση Κλίντον, αμφότεροι αναγνωρίζουν ότι το κράτος μπορεί να αποτελεί πρόβλημα – απλώς οι σοσιαλδημοκράτες πιστεύουν ότι πολλές φορές υπάρχουν και άλλα μεγαλύτερα προβλήματα από το κράτος.

Ούτε μπορεί η διαφοροποίηση των δύο πολιτικών αντιλήψεων να εντοπιστεί στο θέμα του επιπέδου της φορολογίας. Ο δεκαετής προϋπολογισμός που κατέθεσε ο πρόεδρος Ομπάμα προβλέπει μείωση της φορολογίας στο 19% του ΑΕΠ, δηλαδή σε επίπεδο χαμηλότερο και από αυτό που επικρατούσε τα τέλη της δεκαετίας του ’90. Παράλληλα προβλέπεται ότι οι κρατικές δαπάνες θα μειωθούν στο 22,5% του ΑΕΠ, δηλαδή στο ίδιο επίπεδο που ήταν την περίοδο της συντηρητικής κυβέρνησης Ρέιγκαν.

Οι μεγάλες διαφορές στην οικονομική πολιτική των δύο αντιλήψεων εντοπίζεται στα εξής τρία σημεία:

* Την κατεύθυνση της οικονομικής ανάπτυξης.
* Τον ρόλο των δημοσίων επενδύσεων.
* Τις ρυθμίσεις.

Οσον αφορά το πρώτο σημείο, ο Ρέιγκαν και μετέπειτα ο πρόεδρος Μπους πίστευαν ότι η οικονομική ανάπτυξη κατευθύνεται από τα «άνω προς τα κάτω». Οι χαμηλότεροι φόροι στα εύπορα στρώματα στόχευαν να τους κάνουν να αυξήσουν τις επενδύσεις τους, δημιουργώντας έτσι περισσότερες θέσεις εργασίας, κάτι που μακροπρόθεσμα ωφελούσε όλη την κοινωνία. Είναι γεγονός ότι η πολιτική αυτή οδήγησε σε άνοδο του χρηματιστηρίου και του ΑΕΠ, όμως, δεν ευνοήθηκαν όλοι στον ίδιο βαθμό. Ετσι την περίοδο Ρέιγκαν ο μέσος μισθός έμεινε στάσιμος, ενώ στη διάρκεια της προεδρίας Μπους μειώθηκε. Το 1980 το πλουσιότερο 1% του πληθυσμού ιδιοποιούνταν το 9% του Εθνικού Εισοδήματος, ενώ 2007 ιδιοποιούνταν το 22%.

Αντίθετα, η σοσιαλδημοκρατική αντίληψη, την οποία εκπροσωπεί σήμερα η κυβέρνηση Ομπάμα, πρεσβεύει ότι η οικονομία αναπτύσσεται καλύτερα «από τα κάτω προς τα άνω».

Αυτό σημαίνει αύξηση των φόρων στο πλουσιότερο 2% του πληθυσμού. Τα χρήματα θα χρησιμοποιηθούν, προκειμένου να αυξηθούν οι πανεπιστημιακές υποτροφίες στα παιδιά φτωχών οικογενειών, για τη βελτίωση των μισθών των καθηγητών εκείνων που το αξίζουν, τη διευρυμένη πρόσβαση στις παροχές υγείας, τη βελτίωση των υποδομών και τη χρηματοδότηση της έρευνας. Αυτές οι επενδύσεις πιστεύεται ότι θα οδηγήσουν στην αύξηση της παραγωγικότητας των εργαζομένων.

Το δεύτερο σημείο ουσιαστικής διαφοροποίησης -που συνδέεται με τα προαναφερθέντα- αφορά το ρόλο των δημόσιων επενδύσεων. Η κλασική συντηρητική αντίληψη θεωρούσε ότι οι δημόσιες επενδύσεις -με εξαίρεση τις επενδύσεις στη στρατιωτική τεχνολογία- παίζουν αρνητικό ρόλο στο βαθμό που «διώχνουν» τις ιδιωτικές επενδύσεις. Η φιλοσοφία αυτή είχε οδηγήσει από το 1980 σε μια δραστική συρρίκνωση των δημόσιων επενδύσεων στην Παιδεία, τις υποδομές και τη βασική έρευνα.

Αντίθετα, η σοσιαλδημοκρατική αντίληψη υποστηρίζει ότι μόνο οι δημόσιες επενδύσεις έχουν τη δυνατότητα να προσελκύσουν το ιδιωτικό κεφάλαιο. Στο βαθμό που οι δημόσιες επενδύσεις συμβάλλουν στη δημιουργία εργαζόμενων υψηλής παραγωγικότητας, καθώς και στην κατασκευή των αναγκαίων υποδομών, όχι μόνο δεν αντιστρατεύονται τις ιδιωτικές επενδύσεις, αλλά, αντίθετα, τις ενισχύουν.

Σήμερα η διεθνής ροή των κεφαλαίων κατευθύνεται προς χώρες όπου είτε το εργατικό κόστος είναι χαμηλό ή υπάρχει υψηλή παραγωγικότητα – όπου δηλαδή οι εργαζόμενοι είναι υγιείς, ασφαλείς και εκπαιδευμένοι.

«Από αυτή τη σκοπιά», γράφει ο Ράιχ, «κάθε χώρα αντιμετωπίζει μια στρατηγική επιλογή μεταξύ μιας πολιτικής χαμηλών μισθών ή υψηλής παραγωγικότητας. Η σοσιαλδημοκρατική αντίληψη αναγνωρίζει ότι ο μοναδικός πόρος που είναι ριζωμένος στην εθνική οικονομία είναι οι άνθρωποι -τα ταλέντα τους, η ικανότητά τους να συνεργάζονται- και τα συστήματα μεταφορών και τηλεπικοινωνιών που τους συνδέουν. Οι δημόσιες επενδύσεις αποτελούν το κλειδί για την προσέλκυση μακροπρόθεσμων ιδιωτικών επενδύσεων που θα συμβάλλουν στην ευημερία μιας χώρας».

Οσον αφορά το τρίτο σημείο, η ύπαρξη ρυθμιστικών ελέγχων αποτελούσε για τους συντηρητικούς ανάθεμα. Οι ρυθμίσεις, σύμφωνα με αυτή την άποψη, ήσαν τροχοπέδη στην οικονομική ανάπτυξη και ενθάρρυναν τη διαφθορά. Ομως, σύμφωνα με τη σοσιαλδημοκρατική αντίληψη, οι κατάλληλες (όχι όλες!) ρυθμίσεις αποτελούν μια απαραίτητη προϋπόθεση για την οικονομική ανάπτυξη.

«Οταν επιβάλλονται με σωστό τρόπο», γράφει ο Ράιχ «οι ρυθμίσεις αποτελούν μια μορφή δημόσιων επενδύσεων, διότι κάνουν τους επενδυτές και τους καταναλωτές να εμπιστεύονται την ποιότητα των ανταλλασσόμενων προϊόντων και διασφαλίζουν ότι οι παράπλευρες επιπτώσεις του εμπορίου δεν βλάπτουν το κοινό».

Τάκης Μίχας

————————————————————

Σημειώσεις:
Δημοσιεύτηκε στην Ελευθεροτυπία στις 6/4/2009