Τα μυστήρια της δωρεάν πληροφορίας
Απρ 27th, 2008 | Πάσχος Μανδραβέλης| Κατηγορία: Πάσχος Μανδραβέλης |
Email This Post
|
Print This Post
|
Η πρώτη δήλωση που έκανε ο Ρούπερτ Μέρντοχ σαν αγόρασε τη «Wall Street Journal» ήταν ότι θα ανοίξει τον δικτυακό τόπο της εφημερίδας για να δοθεί δωρεάν στους online αναγνώστες. «Αντί να έχουμε ένα εκατομμύριο συνδρομητές» δήλωσε, «θα μπορούμε να επιτύχουμε 10-15 εκατομμύρια αναγνώστες από κάθε γωνιά της γης». Λίγους μήνες πριν οι «New York Times» ανακοίνωναν ότι η συνδρομητική υπηρεσία τους «TimesSelect» επίσης σταματούσε. Η προσπάθειά τους να πουλήσουν μέρος του περιεχομένου της εφημερίδας ηλεκτρονικά είχε αποτύχει και γι’ αυτό θεώρησαν ότι είναι σοφότερη επιχειρηματική κίνηση να δίνουν όλες τις πληροφορίες δωρεάν, αντί να επιχειρούν ματαίως να τις πουλούν. Και οι δύο εταιρείες διαπίστωσαν ότι τα έσοδα των συνδρομών ήταν ελάχιστα μπροστά στα έσοδα που θα μπορούσαν να έχουν από την online διαφήμιση, μια αγορά που ανεβαίνει με αλματώδεις ρυθμούς.
Στα πρώτα βήματα του Διαδικτύου υπήρξε πυρετός στην αγορά των media. Οι επιχειρήσεις πίστεψαν ότι βρήκαν ένα τρόπο να πουλούν με τον παλιό τρόπο, αλλά και να περιορίσουν τα έξοδα παραγωγής τους (χαρτί, εκτύπωση, διανομή). Το πρώτο πράγμα που έκαναν λοιπόν ήταν να μεταφέρουν το παλιό τους μοντέλο συνδρομών στο ηλεκτρονικό τοπίο. Χρόνο με τον χρόνο όμως διαπίστωναν ότι το παλιό επιχειρηματικό μοντέλο δεν χωρούσε στο νέο τοπίο. Οι αναγνώστες απλώς δεν πλήρωναν για να αποκτήσουν ηλεκτρονική πληροφορία. Χειρότερα: άφηναν τεράστιο χώρο για ηλεκτρονικές εκδόσεις τρίτων που έδιναν μεν το περιεχόμενο δωρεάν αλλά καρπώνονταν τα έσοδα από τη διαφήμιση.
Ετσι άρχισαν να τροποποιούν το μοντέλο. Κάποιες αποφάσισαν να δίνουν μέρος του περιεχομένου δωρεάν και να πουλούν τα φιλέτα. Παραδείγματος χάριν οι «New York Times» ήθελαν συνδρομή για να διαβάσει κάποιος τους αρθρογράφους της, η Wall Street Journal έδινε δωρεάν τα άρθρα, αλλά ζητούσε συνδρομή για τις οικονομικές ειδήσεις, κάποια άλλα έντυπα ακόμη πουλούν τα αρχεία τους. Αλλά ούτε αυτό ήταν αρκετό. Το διαδικτυακό περιεχόμενο αναπτυσσόταν ραγδαία και το δικό τους μερίδιο αγοράς συρρικνωνόταν και κυρίως: μειωνόταν η επιρροή τους. Στο παλιό τοπίο οι μεγάλες εφημερίδες διαμόρφωναν την πολιτική, κοινωνική και οικονομική ατζέντα. Στον ηλεκτρονικό χώρο που αναπτυσσόταν ραγδαία, το περιεχόμενο των εφημερίδων δεν συζητιόταν επειδή δεν διαβαζόταν. Τρίτοι –άσχετοι με τη βιομηχανία των ΜΜΕ– άρχισαν σιγά σιγά να διαμορφώνουν την ατζέντα. Εκτός αυτού, κάποια έντυπα που μοίραζαν δωρεάν το περιεχόμενό τους, είδαν τις πωλήσεις τους να μεγαλώνουν! Ηταν φυσικό. Κάποιος συνήθιζε να διαβάζει ηλεκτρονικά το έντυπο κι όταν βρισκόταν σε χώρους που δεν είχε ηλεκτρονική πρόσβαση (Μέσα Μαζικής Μεταφοράς, καφέ κ.λπ.) αγόραζε το έντυπο να το διαβάσει.
Το σφάλμα των επιχειρήσεων media ήταν ότι προσπάθησαν –και προσπαθούν ακόμη– να χωρέσουν τη νέα εποχή στο δικό τους επιχειρηματικό μοντέλο. Η πώληση των πληροφοριών όμως εμπεριέχει μερικές παραδοξότητες. Αν κάποιος αγοράζει ένα υλικό αντικείμενο, μπορεί να το δει, να το επεξεργαστεί και τελικά να αποφασίσει να το κάνει δικό του. Αν όμως κάποιος δει ή επεξεργαστεί μια πληροφορία την έχει ήδη ιδιοποιηθεί και τελικά δεν χρειάζεται να την αγοράσει. Η απάντηση των εταιρειών media σε αυτό το παράδοξο ήταν σε βάρος του καταναλωτή. Επιχείρησαν (κι επιχειρούν ακόμη διά νόμων) να μετατρέψουν τη δοκιμή σε πώληση. Λογικό στο πλαίσιο του παλιού μοντέλου. Στον φυσικό χώρο μπορούσε κάποιος να πάει σε ένα βιβλιοπωλείο να ξεφυλλίσει ένα βιβλίο, να διαβάσει αποσπάσματα και τελικά να το αγοράσει ή να μην το αγοράσει. Στον ηλεκτρονικό χώρο, όμως, αυτό το «ξεφύλλισμα» δημιουργεί ψηφιακό αντίγραφο. Η λογική των εταιρειών είναι ότι έγινε η πώληση, το επιχείρημα των καταναλωτών είναι ότι έγινε η δοκιμή. Σε αυτή τη διελκυστίνδα όμως μακροχρόνια χαμένες είναι οι εταιρείες. Παρατηρήθηκε ότι όποιο προϊόν φυλασσόταν δρακόντεια και χρειαζόταν πολύπλοκες διαδικασίες να ξεκλειδωθεί δεν έπεφτε εύκολα θύμα «πειρατείας» αλλά δεν πουλούσε κιόλας. Εξαιρετικά προϊόντα στην αγορά της πληροφορικής απέτυχαν ακριβώς διότι το «ξεφύλλισμα» ήταν δύσκολο, έως ακατόρθωτο.
Το δεύτερο παράδοξο της πληροφορίας είναι ότι η αξία χρήσης της δεν διαφέρει μόνο από άτομο σε άτομο, αλλά κι από λεπτό σε λεπτό. Μια πληροφορία για τη συγχώνευση ΟΤΕ-Deutsche Telecom μπορεί να έχει τεράστια αξία χρήσης για ένα χρηματιστή (και σχεδόν μηδαμινή για ένα δάσκαλο), αλλά αποκτά μηδαμινή αξία ακόμη και για τον χρηματιστή όταν τη μάθουν όλοι. Και η αντίφαση είναι εμφανής: Στόχος των επιχειρήσεων είναι η μεγιστοποίηση των πωλήσεων πληροφοριών, κάτι που σημαίνει η ελαχιστοποίηση της αξίας χρήσης καθενός ξεχωριστά.
Το σύστημα της ιδιοκτησίας επί των υλικών πραγμάτων δούλεψε θαυμάσια στη βιομηχανική εποχή. Επειδή κάθε υλικό πράγμα είναι μοναδικό, το σύστημα της ιδιοκτησίας απάλυνε μέχρι εξαλείψεως τις εντάσεις μεταξύ των ανθρώπων για τη χρήση των αγαθών, δημιούργησε κίνητρα για μεγαλύτερη παραγωγικότητα δημιούργησε πλούτο στις κοινωνίες.
Αυτή η επιτυχία είναι το βασικό επιχείρημα όσων θέλουν να μεταφέρουν ανέπαφο το σύστημα ιδιοκτησίας στην κοινωνία της γνώσης. Η πνευματική ιδιοκτησία υποστηρίζουν θα αποτελέσει ένα αντίστοιχο κίνητρο στην πληροφοριακή εποχή, για παραγωγή περισσότερης γνώσης από φυσικά ή νομικά πρόσωπα (εταιρείες).
Αληθοφανές, αλλά όχι αληθές. Κατ’ αρχήν οι πρόοδοι που σημείωσαν οι πολιτισμοί απανταχού δεν είχαν κανένα σύστημα πνευματικής ιδιοκτησίας να τις στηρίξουν. Η αλματώδης πρόοδος του δυτικού πολιτισμού βασίστηκε σ’ αυτό που σήμερα θα ήθελαν κάποιοι να ενοχοποιήσουν με τον όρο «πειρατεία». Η μαζική εκπαίδευση και το διαδεδομένο δίκτυο βιβλιοθηκών ήταν μια διαδικασία διάχυσης της γνώσης χωρίς τους φραγμούς της ιδιοκτησίας. Επέτρεψαν σε περισσότερους ανθρώπους να γίνουν κοινωνοί της προηγούμενης γνώσης, επέτρεψε σε περισσότερα μυαλά να δουλέψουν στα προβλήματα και να προταθούν περισσότερες λύσεις. Θα υπήρχε άραγε Αϊνστάιν αν ο μεσαίου εισοδήματος υπάλληλος στο γραφείο πατεντών της Βέρνης έπρεπε να «αγοράσει» ολόκληρη τη γνώση των φυσικών επιστημών που προηγήθηκε της Θεωρίας της Σχετικότητας; Η κοινοκτημοσύνη της γνώσης δημιουργεί μακροπρόθεσμα πρόοδο και όχι η περίφραξη της πληροφορίας με συστήματα πνευματικής ιδιοκτησίας.
Βαδίζουμε λοιπόν σε ένα ιδιότυπο «σοσιαλισμό της γνώσης», όπου ο καθένας θα προσφέρει σύμφωνα με τις δυνατότητές του και θα παίρνει σύμφωνα με τις ανάγκες του; Κατ’ αρχήν στην «αγορά της γνώσης» πάντα έτσι είχαν τα πράγματα γιατί δεν μπορούσαν να είναι αλλιώς. Η εμμονή όμως να χωρέσει η άυλη πληροφορία σε ένα σύστημα ιδιοκτησίας που φτιάχτηκε για τον υλικό κόσμο, δημιουργεί τη βασική αντίθεση όλων των κοινωνιών που επεσήμανε πριν από χρόνια ο Καρλ Μαρξ: Οι παραγωγικές σχέσεις (ιδιοκτησία) έρχονται σε ευθεία αντίθεση με τις παραγωγικές δυνάμεις (πληροφορία). Και όσο η πληροφορία γίνεται όλο και πιο σημαντικός συντελεστής παραγωγής, τόσο η αντίθεση αυτή γίνεται εκρηκτική.
——————————————————————————
Ιnfo:
-Εστερ Ντάισον, «Κομπιούτερ 2001. Ενας σχεδιασμός για την ζωή στην ψηφιακή εποχή», εκδ. Ψυχογιός
-Περσεφόνη Ζέρη, «Ψηφιακά δίκτυα, Γνώση και Δημόσια Πολιτική», εκδ. Ι. Σιδέρης
-Anne Wells Branscomb, «Who Owhs Information», εκδ. Basic Books.
-Robert W. McCheney (κ.ά.), Capitalism and the Information Age, εκδ. Monthly Review Press
Σημειώσεις:
-Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Καθημερινή» στις 20.4.2008
Εξαιρετικό και πολύ διεισδυτικό άρθρο – τροφή για σκέψη! θα έχει μεγάλο ενδιαφέρον να δούμε την πορεία αυτής της κατά τον Μάρξ “αναμέτρησης”, αλλά και να δούμε τον ρόλο που θα επιλέξει ο καθένας από μας στην ταχύτατη αναδιαμόρφωση του ιδιοκτησιακού τοπίου!
Κύριε Μανδραβέλλη, θα ήθελα για αρχή να ακούσω την προσωπική σας άποψη πάνω στα συμβάντα στο χώρο της πληροφορίας, πριν αποφασίσω να σταματήσω να διαβάζω τα αρθρα σας… Ωραίο το συμπέρασμα, αλλά εσείς τελικά σε ποιό στρατόπεδο ανείκετε?
Επειδή η γνώση είναι πολύ πιο δύσκολο να αποκτήσει αντικειμενική αξία από την ύλη, είναι ευκολο να παρασυρθούμε στο συμπέρασμα ότι δεν χρειάστεικε σκεψη για να παραχθει…
Πολύ βαθιά ματιά, και πολύ ουσιαστικό άρθρο. Η μόνη μου ένσταση είναι στις τελευταίες παραγράφους σας. Παρόλο που ξεκινάτε με την πληροφόρηση που προσφέρουν οι εφημερίδες για να στηρίξετε τις απόψεις σας, στο τέλος μιλάτε για την πνευματική ιδιοκτησία. Νομίζω η σύνδεση δεν είναι επαρκής. Υπάρχουν αρκετά επιχείρηματα και κατά της κατάργησης της πνευματικής ιδιοκτησίας. Το οφέλη της είναι και κοινωνικά και ατομικά.
π.χ. Φανταστείτε τον μικρό επιστήμονα ή εφευρέτη που θέλει να εκμεταλλευτεί την πρωτοποριακή ιδέα του και μόλις πάει να κάνει ένα βήμα στην αγορά, τον τρώνε οι μεγάλοι, παίρνοντας τις ιδέες του. Οι οποίοι βέβαια έχουν την δυνατότητα να αποκρύψουν και να φυλάξουν καλύτερα βιομηχανικά μυστικά. Φανταστείτε πόσες εφευρέσεις θα χαθούν έτσι.
Φανταστείτε τα έξοδα για μηχανισμούς απόκρυψης και φύλαξης των σημαντικών εφευρέσεων. Το επιπλέον κόστος ασφάλειας, φύλαξης, αντικατασκοπείας και κατασκοπείας. Η κατάργηση των πνευματικών δικαιωμάτων δεν σημαίνει απελευθέρωση, ίσως απελευθέρωση όσων ήδη υπάρχουν. Οι επόμενες δεν θα βγουν εύκολα έξω από τα συρτάρια αν δεν έχει εξασφαλισθεί η χρήση τους.
Η έκδοση μιας πατέντας επιβάλλει και την δημοσίευση του μηχανισμού λειτουργίας. Άρα η ιδέα και η γνώση προστίθεται στο συλλογικό υπόβαθρό. Αυτό που απαγορεύεται είναι η χρήση της με σκοπό το κέρδος. Δεν απαγορεύεται η χρήση της με σκοπό τη μάθηση, την έμπνευση, την εξερεύνηση. Κάτι που είναι εκ φύσεως αδύνατο να γίνει.
Αλλά βέβαια αυτό δεν σημαίνει ότι ο μηχανισμός της πνευματικής ιδιοκτησίας δεν είναι παρωχημένος, όπως έχει καταντήσει σήμερα. Χρειάζεται ανανέωση και διαβάθμιση ανάλογα με το αντικείμενο που προστατεύει. Η κατάργηση του όμως δεν έχει τόσο μονόπλευρη στήριξη.
Yannos, βεβαίως η κατάργηση του μηχανισμού του πνευματικού μονοπώλιου δεν είναι κάτι που αυτή τη στιγμή βρίσκει αρκετή στήριξη για να πραγματοποιηθεί (τα μονοπωλιακά συνδικάτα των κινηματογραφικών και μουσικών εταιριών έχουν το πάνω χέρι πολιτικά). Όμως όσο οι δικαιούχοι των πνευματικών μονοπώλιων δεν αναγνωρίζουν ότι το σύστημα τους έχει εκθρασυνθεί και συνεχίζουν να εκθρασύνονται τόσο πιο πολύ αυξάνεται η ένταση με τις φυσικές δυνάμεις της αγοράς γνώσης, μια αγορά που από τη φύση της αποστρέφεται και πλήττεται από τα μονοπώλια. Τα πνευματικά μονοπώλια πρέπει να περιοριστούν δραματικά και για το δικό τους καλό αλλά προπάντων για το δίκαιο και το καλό όλων μας.
Όσον αφορά τη δημοσίευση εφευρέσεων η ανάγκη για επινοητικότητα είναι σήμερα τόσο μεγάλη και θα γίνει τόσο μεγαλύτερη εάν δεν προστατεύεται μονοπωλιακά ένας παραγωγός από τον ανταγωνισμό μέσω πατεντών κ.λπ., που δεν έχουμε στα σοβαρά να φοβηθούμε τίποτα από την απελευθέρωση της πληροφορίας. Όσον αφορά τον μικρό εφευρέτη που τον «τρώνε» οι μεγάλες εταιρίες αλλά θα προστατεύονταν από την ύπαρξη κάποιας πατέντας φοβάμαι ότι σε πολλές αγορές αυτό είναι πιά μια φαντασία, ενώ σε άλλες τα ωφέλη μιας ελεύθερης αγοράς της γνώσης υπερκεράζουν το κόστος αυτού του προβλήματος. Στη πράξη, η υλοποίηση μιας εφεύρεσης απαιτεί τη χρήση τόσων άλλων πατενταρισμένων (από μεγάλες εταιρίες) εφευρέσεων, που ο μικρός εφευρέτης χρειάζεται ούτως ή άλλως να απευθυνθεί στις μεγάλες εταιρίες για να του δώσουν την άδεια να επωφεληθεί της δικής του ιδέας. Έτσι, οι μεγάλες εταιρίες μπορούν είτε να μπλοκάρουν μια καινούρια ιδέα που δεν τους συμφέρει ακόμα να βγει στην αγορά είτε να υποχρεώσουν τον κάτοχο της νέας πατέντας να τους παραχωρήσει την άδεια χρήσης της νέας εφεύρεσης οπότε χάνεται το όποιο πλεονέκτημα για αυτόν. Οι μεγάλες εταιρίες ανταγωνίζονται στη συσσώρευση πατεντών όχι για λόγους καλύτερης εκμετάλλευσης των ιδεών που αυτές δημιούργησαν ή αντιπροσωπεύουν αλλά για προστασία από μηνύσεις άλλων εταιριών για τις δικές τους πατέντες. Το cross-licensing είναι πια απαραίτητο για την υλοποίηση των τεχνικών ιδεών και δυστυχώς μόνο οι μεγάλες εταιρίες έχουν αρκετά μεγάλο patent pool για να μπορούν να προβούν σε αυτό. Η κατάργηση των πατεντών θα έχει κυρίως ωφέλη για τον μικρό επιχειρηματία/εφευρέτη, αλλά και ωφέλη από την διασπορά της γνώσης και από την εκμηδένιση του τεράστιου οικονομικού φόρτου των νομικών διαδικασιών γύρω από αυτές.
Νικήτα, η απόκτηση και η μετάδοση της γνώσης απαιτεί κόπο αλλά ο κόπος αυτός δεν ενσωματώνεται σαν αξία μέσα σε μια ιδέα. Μία ιδέα έχει την ίδια αξία, είτε κανείς δούλεψε πολύ είτε λίγο για να την αποκτήσει, δηλαδή η αξία της ιδέας είναι ανεξάρτητη από την πνευματική εργασία που την παρήγαγε. Η αξία της πνευματικής εργασίας από την άλλη δεν είναι διαφορετική από άλλες εργασίες, η αξία των οποίων έχει να κάνει με τη ζήτηση για εργασία, την προσφορά και το κόστος τέλεσης της.
Επίσης, δεν ξέρω εάν ο Μανδραβέλης διαβάζει τα σχόλια σε αυτό το blog αλλά γενικώς η τοποθέτηση του πιστεύω πως είναι κατά των πνευματικών μονοπωλίων, όπως και η δικιά μου δηλαδή.
Eπίσης όπως λέει και στο mini βιογραφικό του, ο Πάσχος Μανδραβέλης είναι μέλος του Electronic Frontier Foundation και αυτό μάλλον υποννοεί ότι είναι τουλάχιστον επικριτικός του τωρινού συστήματος πνευματικών μονοπωλίων.
Και το αλφάβητο που γράφουμε πατέντα που έχει λήξει είναι. Αν πάλι ίσχυαν τα σημερινά δεδομένα δεν θα γράφαμε ποτέ. Θυμίζει λίγο και την νοοτροπία των Ελλήνων που τους χρωστάνε όλοι, αφού οι πρόγονοί τους βρήκανε τόσα πράγματα =>έχουν την κληρονομιά των πνευματικών δικαιωμάτων. Γιατί όταν τα λένε αυτά οι εθνικιστές γελάνε όλοι, και όταν προτείνουν το ίδιο οι εταιρείες πρέπει να το σκεφτόμαστε σοβαρά;
ο πασχος μανδραβελης κανει ενα βασικο σφαλμα. η Γουωλ Στρητ Τζερναλ απελευθερωσε μια πληροφορια ανευ οικονομικου περιεχομενου, η με λιγα λογια ας το δουμε ως εξης
1)Ποιος αγορζε την χαρτινη εκδοση. Ενδεχομενως ενας χρηματιστης ο οποιος παλι θα πληρωνε την ον λαιν συνδρομη.
2)Το ευρυτερο κοινο που δεν ασχολειται επαγγελματικα με τις αγορες εβρισκε αυτην την πληροφορια ειτε δωρεαν απο την τηλεοραση. Μονο τα οπ-εντς αν ειχαν καποια αξια και συνηθως της Γουωλ Στρητ δεν ειχαν καμμια αξια, αντε να αντεξεις να διαβαζεις τον Κριστολ.
Οποτε απλα φανηκε πως η διαφημιση συμφερει πιο πολυ, οχι πως η πληροφορια καθεαυτη ελευθεροποιηθηκε. Ηταν ηδη ελευθερη! Οι πραγματικα σοβαρες πληροφοριες οσο και να μιλαει κανεις για μονοπωλια κλπ ειναι ακριβη και κρυφη. Προκαλω να δει καποιος τα sectoral analysis για τις πρροπτικες επιμερους βιομηχανιων και εταιρειων να δει ποσο κοστιζουν. Μερικα χιλιαδες δολλαρια αλλα εκει ειναι η χρησιμη πληροφορια