Ας το παραδεχθούμε, η Ελλάδα είναι ουσιαστικά insolvent, δηλ. αδυνατεί να συνεχίσει να αποπληρώνει τα χρέη της. Το υπεραισιόδοξο πλάνο που κατέθεσε η κυβέρνηση για μείωση του ελλείμματος βασίζεται σε υπόθεση για 4.7% επιτόκιο δανεισμού για τα 54 δις που θα χρειαστούμε φέτος. Μέχρι τώρα έχουμε καταφέρει να δανειστούμε 8 δις τον Ιανουαριο και 5 δις τον Μάρτιο με επιτόκιο άνω του 6%. Μέσα στον Απρίλιο και τον Μάιο θα χρειαστεί να δανειστούμε άλλα 22 δις. Ακόμα και να βρούμε δανεικά τους επόμενους μήνες, μακροχρόνια η Ελλάδα θα χρειαστεί να πληρώνει 6-8% του ΑΕΠ μόνο για τα επιτόκια1 [1] (ανεξάρτητα από την εξόφληση κεφαλαίου). Και το χρέος θα συνεχίσει να μεγαλώνει. Highway to hell που λέγανε και οι AC-DC. Είναι ώρα να αφήσουμε τις ιδεολογικές προκαταλήψεις μας και όλοι μαζί να δούμε τι μπορούμε να κάνουμε και να σώσουμε. Κατ’αρχάς πρέπει να κατανοήσουμε τα τρία παράδοξα σε διαφορετικά επίπεδα που εμποδίζουνε οποιαδήποτε λύση.
Το πρώτο παράδοξο έχει να κάνει με την δομική αδυναμία βελτίωσης του ελλείμματος μέσω δημοσιονομικής πολιτικής. Εάν η κυβέρνηση αυξήσει τους ήδη υψηλούς φόρους πολύ πιθανά θα μειώσει τα συνολικά φορολογικά έσοδα [2] λόγω Laffer Curve [3]. Από την άλλη, εάν η κυβέρνηση με την βοήθεια του ΔΝΤ συνεχίσει την μείωση στις δημόσιες δαπάνες, όσο επιθυμητή και να είναι σε εμάς τους νεοφιλελεύθερους για ένα μακροχρόνιο νοικοκύρεμα, βραχυχρόνια απλώς θα επιδεινώσει την ύφεση (η Deutsche Bank υπολογίζει 4% μείωση του ΑΕΠ φέτος και τουλάχιστον 7% μέχρι να βγούμε από το τούνελ [4]). Η μείωση του ΑΕΠ θα μεγαλώσει το χρέος σαν ποσοστό του ΑΕΠ, θα μειώσει τα φορολογικά έσοδα και την ικανότητα εξυπηρέτησης του χρέους. Περιορισμένες λοιπόν οι δυνατότητες της δημοσιονομικής πολιτικής για να ξεφύγουμε από το εξπρές της χρεωκοπίας.
Το δεύτερο και ευρέως γνωστό παράδοξο έχει να κάνει με την έλλειψη κοινής δημοσιονομικής πολιτικής στην ΕΕ. Μια νομισματική ένωση στην οποία οι χώρες μέλη έχουν παραδώσει την δυνατότητα για νομισματική πολιτική, θα έπρεπε να διαθέτει τους μηχανισμούς δημοσιονομικής βοήθειας για τις μικρές οικονομίες της περιφέρειας πού είτε λόγω χαμηλότερης ανταγωνιστικότητας είτε λόγω ασύμμετρων οικονομικών κύκλων, είναι περισσότερο ευάλωτες και έχουν διαφορετικές ανάγκες από τις οικονομίοες του κέντρου. Η ΕΕ όμως όχι μόνο δεν βοηθάει σε περιόδους υφέσεων, αλλά ουσιαστικά απαγορεύει και το τελευταίο εργαλείο των κυβερνήσεων, την επεκτατική δημοσιονομική πολιτικής με το αυθαίρετο όριο του 3% στο έλλειμμα του προυπολογισμού. Καμία θεσμική βοήθεια λοιπόν δεν προβλέπεται από την ΕΕ2 [5] .
Το τρίτο παράδοξο έχει να κάνει με την στάση της Γερμανίας. Η Γερμανία που έχει οικονομία βασίσμένη σε εξαγωγές είναι η μεγάλη ωφελημένη από το τωρινό σύστημα γιάτι απολαμβάνει πλήρη πρόσβαση στις λιγότερο ανταγωνιστικές αγορές του Νότου (PIGS, MedClub κλπ.) με σταθερή ισοτιμία (πριν το ευρώ το εμπορικό πλεόνασμα θα οδηγούσε σε ανατίμηση του γερμανικού νομίσματος, αύξηση των τιμών των γερμανικών προϊόντων στον Νότο και άρα μείωση των εξαγωγών). Με την παγκόσμια κρίση, οι εξαγωγές έπεσαν και το ΑΕΠ της Γερμανίας μειώθηκε 5% το 2009. Είναι προφανές ότι η ανάκαμψη της Γερμανικής οικονομίας δεν μπορεί να βασιστεί στην εσωτερική ζήτηση αλλά σε τόνωση της ζήτησης στο εξωτερικό. Η συνεχιζόμενη όμως ύφεση στον Νότο σημαίνει χαμηλότερη ζήτηση για γερμανικά προϊόντα. Θα περίμενε λοιπόν κανείς ότι η Γερμανία πρώτη θα ζητούσε την στήριξη της Ελλάδας. Αντίθετα, οι Γερμανοί ψηφοφόροι που είναι εξαγριωμένοι (δίκαια) με τις σπατάλες στην χώρα μας αποτελούν τροχοπέδη για κάθε εξωθεσμική ευρωπαϊκή πρωτοβουλία (βλέπε δάνεια κάτω από το τραπέζι). Ακόμα χειρότερα, ο Schäuble πρόσφατα πρότεινε [6]3 [7] έξοδο των προβληματικών χώρών από την Ευρωζώνη.
Τα παραπάνω παράδοξα μας οδηγούνε στην αγκαλιά του ΔΝΤ -και αυτό είναι καλό. Ότι δεν μπόρεσε η δημαγωγική πολιτική ηγεσία να κάνει 30 χρόνια θα γίνουν υπό την αιγίδα του διεθνούς οργανισμού. Προσοχή όμως εδώ: Είναι αμφίβολο ότι η παρουσία του ΔΝΤ θα αποσοβήσει την χρεωκοπία. Μην ξεχνάμε την χρεωκοπία της Αργεντινής το 2002 μετά από 3 χρόνια βοήθειας του ΔΝΤ. Η αιτία στην περίπτωση της Αργεντινής ήτανε η σταθερή (και οικονομικά μη ρεαλιστική) ισοτιμία 1:1 του πεσό με το δολλάριο της ανταγωνιστικότερης αμερικάνικης οικονομίας. Ουσιαστικά είναι το ίδιο πρόβλημα που έχουμε εμείς με την σταθερή (και μη ρεαλιστική) ισοτιμία 1:1 του ευρώ «μας» με το ευρώ της ανταγωνιστικότερης ευρωπαϊκής οικονομίας. Εδώ υπάρχει μόνο μία λύση πριν την χρεωκοπία: η υποτίμηση. Αυτή μπορεί να γίνει με δύο τρόπους: είτε τεχνητά και επίπονα με συνεχείς μειώσεις μισθών, ύφεση και ανεργία επί τουλάχιστον μια δεκαετία, είτε άμεσα με την αλλαγή ισοτιμίας. Βεβαίως, στο τωρινό ενιαίο νομισματικό σύστημα δεν προβλέπεται και δεν υπάρχει προηγούμενο άμεσης υποτίμησης. Αλλά δεν υπάρχει και προηγούμενο τέτοιας κρίσης. Οι εξαιρετικές κρίσεις χρειάζονται και εξαιρετικά λύσεις. Μια ιδέα που υποστηρίζει ο Martin Feldstein [8] του Harvard είναι να πάρουμε «άδεια» από το ευρώ με το δικαίωμα και την υποχρέωση να γυρίσουμε σε ένα προκαθορισμένο διάστημα. Κατά την διάρκεια, θα αλλάξουμε την ισοτιμία μισθών και τιμών από 1:1 σε παράδειγμα 1:1,3 προκάλωντας ουσιαστικά μια υποτίμηση που θα βοηθήσει την ανταγωνιστικότητα της χώρας. Υπάρχουνε πολλές τεχνικές δυσκολίες σε αυτό το σχέδιο, αλλά πραγματικά ελπίζω η κυβέρνηση να δουλεύει ήδη για την επίλυση τους αντί να κυνηγάει δαιμόνιους «κερδοσκόπους». Αλλιώς η χρεωκοπία πλησιάζει όλο και περισσότερο -και δεν φαίνεται όμορφη. Όπως μπορούν να βεβαιώσουν οι παλιότεροι, ο Δεκέμβριος του 2008 στην Αθήνα ήτανε παιδική εκδρομή μπροστά στον Δεκέμβριο του 2001 στο Buenos Aires.
Στέφανος Αθανασιάδης
————————————————————
Σημειώσεις:
- Σύμφωνα με την Deutsche Bank το δημόσιο χρέος θα φτάσει το 130% το 2012. Ένα μέσο επιτόκιο 5% σημαίνει 6.5% του ΑΕΠ [↩ [9]]
- Δεν μπορώ να μην αναφέρω τον Milton Friedman που είχε προβλέψει ότι το ευρώ δύσκολα θα επιβιώσει την πρώτη του κρίση [10]. [↩ [11]]
- Financial Times, March 11: « Should a eurozone member ultimately find itself unable to consolidate its budgets or restore its competitiveness, this country should, as a last resort, exit the monetary union while being able to remain a member of the EU.» [↩ [12]]