Πολλές φορές, περπατώντας στο κέντρο της Βιένης, από την Karlsplatz μέχρι το Imperial Palace, που σήμερα στεγάζεται η αγαπημένη μου και φιλόξενη Εθνική Βιβλιοθήκη, αναρωτιέμαι πόση μεγάλη δύναμη σκέψης και πνεύματος στεγάστηκε σ’ αυτά τα μνημειώδη κτίρια και τείχη. Σ’ αυτήν την πόλη έλαβαν χώρα σημαντικές συμβολές στην Τέχνη, στη φιλοσοφία, στην επιστήμη. Η Βιένη δεν ήταν μόνο η μουσική πρωτεύουσα της Ευρώπης. Εδώ γεννήθηκε η ψυχανάλυση (Sigmund Freud), ο νεοθετικισμός (Schlick, Wittgenstein, Carnap), ο κριτικός ορθολογισμός (Karl Popper) αλλά και τα αυστριακά οικονομικά που έμελλαν να προσφέρουν μία ολοκληρωμένη φιλελεύθερη θεωρία της πολιτικής και οικονομικής οργάνωσης.
Αφορμή για το παρόν σημείωμα μου έδωσε η έκδοση του βιβλίου «Το Σύνταγμα της Ελευθερίας» του Hayek από το Ιδρυμα Κ. Καραμανλής. Στη χώρα μας αρεσκόμαστε να κατηγορούμε συλλήβδην τον νεοφιλελευθερισμό για όλα τα δεινά. Ομως, οι εκδόσεις των βιβλίων των πρωτεργατών του στα ελληνικά είναι μόνο τρεις. Το 1985 είχε εκδοθεί από το ΚΠΕΕ το βιβλίο του Χάγιεκ «Ο Δρόμος προς τη Δουλεία» με έναν έξοχο πρόλογο του Γιάννη Λούλη και με την προσεκτική και αυστηρή επιμέλεια του ίδιου που ούτως ή άλλως διακρίνει όλα τα συγγραφικά του πονήματα. Το τρίτο και παλαιότερο εκδοτικό εγχείρημα είχε γίνει το 1984 από την Ευρωεκδοτική, «Η Οικονομική της Ελευθερίας» του Mises, έξι διαλέξεις αυτού του σπουδαίου φιλελεύθερου στοχαστή και οικονομολόγου, που τόσο ξεχωριστά είχε επιμεληθεί ο Γιάννης Λοβέρδος, με τη μετάφρασή του, τα επεξηγηματικά του σχόλια αλλά και τη δυναμική του εισαγωγή.
Η σημερινή έκδοση που ανέλαβε το Ιδρυμα Κ. Καραμανλής, συγκριτικά με τις δύο πολύ παλαιότερες, είναι πολύ πιο δύσκολη και πιο απαιτητική. Ομως, διαβάζοντας το βιβλίο από την αρχή μέχρι το τέλος, μπορώ να ισχυρισθώ ότι παρά τις κάποιες επιφυλάξεις μου στη μεταφορά της υφής του Χαγιεκιανού φιλελεύθερου λόγου, τόσο η μεταφράστρια Ελένη Στεργίου όσο και ο επιμελητής Γιώργος Αρχόντας, αντεπεξήλθαν σε ένα πολύ δύσκολο διανοητικό έργο με επιτυχία. Εάν μάλιστα συνυπολογίσουμε και την απάντηση του Γιώργου Αρχόντα που είδα στο www.e-rooster.gr [1] , στην κριτική του Β. Μαγκλάρα που εμφανίστηκε στην «Καθημερινή» στις 25 Ιανουαρίου, τότε μπορούμε να καταλάβουμε την αφοσίωση του επιμελητή να αναδείξει τη φιλελεύθερη σκέψη και όχι να την προπαγανδίσει.
Οι ανάγκες για την αντικειμενική και νηφάλια παρουσίαση των φιλελεύθερων ιδεών στη χώρα μας είναι πραγματικά μεγάλη. Αν αναλογιστεί κάποιος ότι τα τελευταία τριάντα χρόνια μόνο τρία βιβλία εκδόθηκαν των μεγάλων φιλελεύθερων διανοητών της Αυστριακής Σχολής σκέψης τότε εύκολα μπορεί να αντιληφθεί κάποιος την πνευματική ένδεια που μας κατακλύζει από την άγνοια απέναντι σε ποιες ιδέες εναντίον στρεφόμαστε και υπέρ ποιων ιδεών γινόμαστε υπερασπιστές.
Από την άλλη πλευρά ο φιλελευθερισμός δεν είναι μονοδιάστατος αλλά και ούτε μονοσήμαντα ορισμένος. Παρουσιάζει πολυμορφία και αναπτύσσει πολυσχιδή τρόπο ανάλυσης της πραγματικότητας που τον καθιστά ικανό να αγκαλιάσει ιδέες, προτάσεις και πολιτικές που ξεκινούν από την ευγενή σοσιαλδημοκρατία (Keynes) μέχρι τον φιλελευθερισμό της αγοράς (Hayek-Mises).
Ο ίδιος ο Keynes έγραψε για το βιβλίο «Ο Δρόμος προς τη Δουλεία» του Hayek:
«Κατά την άποψη μου είναι ένα μεγαλειώδες έργο. Ηθικά και φιλοσοφικά βρίσκομαι σε συμφωνία με σχεδόν όλες τις θέσεις του και όχι μόνο σε συμφωνία αλλά σε έντονη συμφωνία»
Από την άλλη πλευρά ένας άλλος μεγάλος Αυστριακός, ο Joseph Schumpeter, μαθητής του μεγάλου Αυστριακού δασκάλου Bohm-Bawerk, αλλά αιρετικός απέναντι στη γραμμή Hayek-Mises και ο μόνος διαφοροποιημένος απέναντι στον κεϊνσιανισμό, παρ’ ότι ήταν καθηγητής στο Harvard από το 1932 έως το 1950 που θεωρείτο προπύργιο του Keynes, έγραψε για το ίδιο βιβλίο του Hayek
«Ενα θαρραλέο βιβλίο που δεν μασάει τα λόγια του από την αρχή μέχρι το τέλος. Οι απόψεις ενός από τους σημαντικότερους οικονομολόγους της εποχής μας».
Ο Φιλελευθερισμός είναι ένα μεγάλο ποτάμι ιδεών που σχηματίστηκε από ανθρώπους τόσο διανοητικά διαφορετικούς που υπερασπίστηκαν όμως με θέρμη και πάθος αλλά και λογική ορθότητα και με σεβασμό στην επιστήμη, την ατομική ελευθερία, την ελεύθερη αγορά και τη δημοκρατία. Γι’ αυτό αξίζει στη χώρα μας να τον καλλιεργούμε περισσότερο και να τον καταστήσουμε κοινό κτήμα σε μεγαλύτερο αριθμό συνειδητών πολιτών πέρα από πολιτικές σκοπιμότητες και κομματικά στεγανά.
Φωτεινή εξαίρεση στην ελληνική έρημο των φιλελεύθερων σπουδών είναι τα κυλιόμενα σεμινάρια που διευθύνει ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Δημήτρης Δημητράκος, που συμμετέχουν φοιτητές, δημοσιογράφοι και διανοούμενοι αλλά και το Κέντρο Φιλελεύθερων Μελετών που διευθύνει ο πολιτικός επιστήμων Δημήτρης Σκάλκος [2] και κατά καιρούς δίνουν διαλέξεις ή συμμετέχουν οι καθηγητές Γιώργος Μπήτρος, Πάνος Καζάκος, Τάκης Λιαργκόβας, Νίκος Μαραντζίδης, Αρης Χατζής, Τζώρτζης Παγουλάτος, Θοδωρής Πελαγίδης και άλλοι. Ας ελπίσουμε ότι η σημερινή έκδοση του δεύτερου βιβλίου του Hayek στα ελληνικά ύστερα από 23 χρόνια να αποτελέσει μία νέα αφετηρία για την ενασχόληση με τη μελέτη του φιλελευθερισμού από έναν μεγαλύτερο αριθμό ερευνητών και ερευνητικών κέντρων.
Πάνος Ευαγγελόπουλος
————————————————————————
Σημειώσεις:
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Κέρδος στις 24/2/2009