Εύκολα μπορεί κανείς να απηυδήσει από την ουσιαστική αδιαφορία και τον εξοργιστικό ωχαδερφισμό με τον οποίο η κοινωνία και οι πολιτικοί της ταγοί αντιμετωπίζουν την παγκόσμια οικονομική κρίση. Για την αριστερά, στις πολυποίκιλες εκδοχές της, τα πράγματα είναι σχετικά απλά. Οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές κυβέρνησης και αντιπολίτευσης οδήγησαν τον τόπο στα σημερινά αδιέξοδα. Και η διέξοδος δεν είναι άλλη από την μοιρασιά παροχών σε όλους. Τον αν υπάρχουν χρήματα η όχι είναι αδιάφορο. Δεν θα κληθούν εξ’ άλλου ποτέ να κυβερνήσουν για να τα βρούν. Οσο για τις υποτιθέμενες νεοφιλελεύθερες πολιτικές της κυβέρνησης που μας οδήγησαν στα σημερινά αδιέξοδα, εγώ θυμάμαι πως η ΝΔ μου έδειξε την πόρτα της εξόδου από το 1994, και μου την έκλεισε κατάμουτρα και πάλι το 2004, ακριβώς επειδή ήμουνα νεοφιλελεύθερος!! Πως γίνεται μια κυβέρνηση, που αποδέχεται τις κρατιστικές ακρότητες στελεχών της – με κυρίαρχη την «ήπια προσαρμογή» καθώς και τον βερμπαλισμό της περίφημης «λαικής δεξιάς» – καθώς και πάμπολλες επιθετικές προτάσεις της Αριστεράς να κατηγορείται για ακραίο φιλελευθερισμό;

Αυτό μάλιστα που ποτέ μου δεν μπόρεσα να καταλάβω είναι πότε ακριβώς στην Ελλάδα κυριαρχούσε η απόλυτη ευημερία, το αποτελεσματικό κοινωνικό κράτος, η εύρυθμη δημόσια διοίκηση, η υψηλού επιπέδου υγεία και η αξιοκρατία; Και εμφανίσθηκε η «άκαρδη» πολιτική των αγορών ώστε όλα να τα κατεδαφίσει; Στο απλό αυτό ερώτημα, που έχω επανειλημμένα διατυπώσει, ουδέποτε πήρα σαφή και κατηγορηματική απάντηση. Αντίθετα, η μελέτη των δεδομένων της πολιτειακής μας πρακτικής με οδηγεί στο συμπέρασμα πως τα σύγχρονα ελληνικά αδιέξοδα και η δυσκαμψία σήμερα του οικονομικού μας συστήματος προέρχονται από τις υπαναχωρήσεις μιάς ένοχης για το πολιτικό της παρελθόν ελληνικής δεξιάς που απεμπόλησε ιδέες και αρχές αφομοιώνοντας – και προωθώντας βέβαια – πολλές αριστερές ιδεοληψίες και πολιτικές.

Αν λοιπόν η ελληνική οικονομία αντιμετωπίζει σοβαρότατα αδιέξοδα είναι επειδή ουδέποτε οι αρχές ενός σύγχρονου και κοινωνικά αποτελεσματικού (δημιουργώντας δηλ. και μοιράζοντας ευημερία) καπιταλιστικού συστήματος δεν μπόρεσαν να οικοδομηθούν και να ριζώσουν. Μέχρι και πριν λίγα χρόνια οι έννοιες τους κέρδους και του ανταγωνισμού ήσαν καταδικασμένες στην συνείδηση του μέσου έλληνα. Παρά τον πληθωρικό του ατομισμό και την θεοποίηση του προσωπικού κέρδους ο μέσος πολίτης, επηρεασμένος από τους Κνιτο-γαλουχημένους παράγοντες του δημόσιου διαλόγου, στράφηκε ενάντια στον επιχειρηματία, στο ρίσκο, στην αναγκαία ατομική επιλογή, στην αναζήτηση καινούργιων διεξόδων.

Η χώρα μετατράπηκε σε κοινωνία δημοσίων υπαλλήλων ή σε ιδεολόγους του δημόσιου τομέα. Το δημόσιο, κατά γενική πεποίθηση, είναι πάντα καλύτερο από τους ιδιώτες. Θεωρητικά πάντοτε. Γιατί την ίδια ώρα οι ίδιοι πολίτες υποφέρουν από την αυθαιρεσία, την περιφρόνηση και την διαφθορά του δημόσιου τομέα. Επειδή όμως πιστεύουν πάντα σε ένα ιδεώδες κράτος με υπαλλήλους ξεφτέρια, έντιμους και ταπεινούς και σε πολιτικούς ικανούς, δίχως ελαττώματα και αδυναμίες καταφέρονται πάντα κατά των εκάστοτε πολιτικών. Χωρίς να διακρίνουν πως αυτοί αποτελούν δικές τους επιλογές. Πως αποτελούν το είδωλό τους στον καθρέφτη. Όπως σωστά λέχθηκε πρόσφατα, δεν υπάρχουν ένοχοι πολιτικοί και αθώος λαός.

Κοντολογής, το ελληνικό πρόβλημα είναι εσωτερικό. Και όχι εισαγόμενο από το εξωτερικό. Απλά, η διεθνής κρίση το κάνει φανερό. Να μην μπορούμε να το καλύψουμε. Να μην κρύβεται. Είμαστε τυχεροί που για τις Βρυξέλλες, είναι πολύ μεγαλύτερο το συλλογικό κόστος του να μας αφήσουν να καταρρεύσουμε από το να συνεχίζουν να μας συντηρούν. Αλλά είμαστε εμείς που οφείλουμε να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα. Γιατί προφανώς θα έρθει η ώρα που η ανοχή και η υπομονή θα στερέψουν. Αλλά εγκλωβισμένες στις ντόπιες ιδεοληψίες οι ηγεσίες μας έχουν σηκώσει τα χέρια. Και εκστομίζουν κοινοτοπίες. Υποσχόμενοι οι μεν και σχεδιάζοντας και πάλι να δανεισθούν οι δε. Δίχως έμπνευση, νέες ιδέες και πολιτικές καινοτομίες.

Η κρίση, υποστηρίζουν αυτοί που καταλαβαίνουν, δεν λύνεται με συνταγές άμεσης δράσης. Απαιτεί μεταρρυθμίσεις που απομακρύνουν τα εμπόδια στην λειτουργία των αγορών, ενθαρρύνουν το ξεκίνημα νέων επιχειρήσεων με λίγη γραφειοκρατία και προοπτικές κέρδους, χαμηλώνουν και σταθεροποιούν τους φόρους, περιορίζουν τον δημόσιο τομέα. Με άλλα λόγια το πρόβλημα δεν είναι άμεσης δράσης. Δεν είναι σαν τον πονοκέφαλο που περνάει με μερικές ασπιρίνες. Αλλά μάλλον σαν κρίση καρδιακής ανεπάρκειας, που απαιτεί αλλαγή συνηθειών και στην διατροφή αλλά και στην στάση ζωής. Απαιτούνται λοιπόν ηγεσίες με μεγάλο όραμα και αντοχή υπομονής στις αντιδράσεις και στις κακουχίες. Είναι απαραίτητες οι συγκρούσεις με μηχανισμούς υπονόμευσης η παρεμπόδισης της ανάπτυξης είτε αυτοί είναι νομικοί αλλά θεσμικά πλέον ξεπερασμένοι (ο καθένας λ.χ. μπορεί να τιναξει στον αέρα μια επένδυση προσφεύγοντας στο Συμβούλιο Επικρατείας ζητώντας ασφαλιστικά μέτρα κι ενταφιάζοντας το όποιο ενδιαφέρον του χρηματοδότη για το έργο. Οι άνθρωποι αυτοί θα πρέπει να υφίστανται συνέπειες οικονομικές σοβαρότατες στην περίπτωση που χάσουν την υπόθεση) είτε πολιτικά υποκινούμενοι για την εξυπηρέτηση ανεδαφικών ιδεοληψιών. Πιθανότατα αυτός που θα βάλει τις βάσεις για την εξυγίανση της ελληνικής οικονομίας και την απελευθέρωσή της από τα δεσμά της υπανάπτυξης δύσκολα θα κερδίσει τις επόμενες βουλευτικές εκλογές. Με τέτοιο προσανατολισμό οφείλει να κυβερνήσει.

Μέσα στην αναταραχή που μαστίζει τις διεθνείς οικονομίες τα πράγματα για την Ελλάδα δεν είναι απελπιστικά άσχημα. Το πρώτο και κύριο θέμα είναι η ψυχολογία. Η κοινή λαική αντίληψη για την δυνατότητα εξόδου από την κρίση μπορεί ουσιαστικά να βοηθήσει στην πραγματοποίηση αυτού του στόχου. Εφ’ όσον πιστέψουν στους ηγέτες τους οι πολίτες είναι δυνατόν να προκαλέσουν το ξεκίνημα του μεγάλου βήματος προς τα εμπρός. Όπως περιέγραψε με επιτυχία ο James Surowiecki το 2004 στο σημαντικό του βιβλίο The Wisdom of Crowds: Why the Many Are Smarter Than the Few and How Collective Wisdom Shapes Business, Economies, Societies and Nations η κοινή συνισταμένη των εκτιμήσεων των μελών ενός πλήθους είναι πολύ κοντύτερα στην πραγματικότητα από τις απόψεις του κάθ’ ενός απ΄ αυτούς χωριστά. Εφ’ όσον το πλήθος λοιπόν συσπειρωθεί πίσω από ένα στόχο η υλοποίησή του είναι πολύ πιο πιθανή. Αν δεν πεισθεί μια σημαντική λαική πλειοψηφία η επιτυχία είναι πολύ συζητήσιμη. Για την Ελλάδα βέβαια με την εκτεταμένη επιρροή των αριστερών ιδεοληψιών το πρόβλημα είναι ιδιαίτερα σοβαρό. Η προσπάθεια όμως πρέπει να γίνει.

Με βάση την περιγραφή που είχε κάνει ο Ralph Nelson Elliott (Nature’s Law: The Secret of the Universe) σχετικά με τα κίνητρα που ωθούν μεγαλειώδεις εξελίξεις είναι φανερό πως όλα τα γεγονότα που εμφανίζονται σαν αποτελέσματα ανθρώπινων κοινωνικοοικονομικών επαναλαμβάνονται σαν παρόμοια και σταθερά επαν-επερχόμενα κύματα συγκεκριμένου αριθμού και συχνότητας. Ο Elliott χρησιμοποίησε το μοντέλο του για να εξηγήσει κυρίως την πορεία των χρηματιστηριακών αξιών (βλ. R.N. Elliott’s, “The Basis of the Wave Principle,” Οκτώβριος 1940). Τα γενικότερα όμως οικονομικά φαινόμενα εύκολα μπορούν να μπούν κάτω από την κατηγορία των «κυματισμών» του.

Οι αλλαγές εμφανίζονται, ισχυρίζεται ο Elliott, κάθε πέντε μεγάλους κυματισμούς και τρείς μικρότερους. Αυτοί όλοι εκφράζουν μια τάση. Ανοδική η καθοδική. Ανασύνταξης η κατάρρευσης. Ευημερίας η κρίσης. Ανάμεσά τους, 3 κύματα εκφράζουν κίνητρα δράσης και 2 κυματισμούς διόρθωσης. Ετσι, το στοιχείο της κοινής δράσης σε ένα πλαίσιο μαζικής κινητοποίησης φέρνει αποτελέσματα παρά τις υπαναχωρήσεις (κύματα διόρθωσης) που θα υπάρξουν. Αισιοδοξία λοιπόν μπορεί να υπάρξει. Ανεξάρτητα από την εύλογη κριτική που το μοντέλο του Elliott έχει υποστεί.

Προυπόθεση όμως είναι η παρουσία ηγεσιών με δύναμη, όραμα και χαρακτήρα αυταπάρνησης. Που να εμπνεύσουν λαικές συμμαχίες για την προώθηση ριζοσπαστικών αλλαγών. Και να επιμένουν να προχωρούν μπροστά. Ανεξάρτητα από δυσκολίες και αντιδράσεις. Τότε οι αναπόφευκτες αλλαγές των δεδομένων (κυματισμοί ανασύνταξης) θα τους βρούν έτοιμους να εκμεταλλευτούν άμεσα τις θετικές νέες συνθήκες.

Εχουμε τα κότσια για μια τέτοια πορεία;

Ανδρέας Ανδριανόπουλος