Πληθαίνουν οι φωνές εκείνων που ζητούν έναν ηγέτη, ή έστω μια «επιτροπή αρίστων» οι οποίοι θα αναλάβουν το δύσκολο έργο να βγάλουν τη χώρα από την πολυεπίπεδη κρίση. Κάποιοι ονειρεύονται έναν Πούτιν, άλλοι βολεύονται με έναν Ομπάμα, και άλλοι όποιον –τέλος πάντων– έχει το σθένος και τη βούληση να μας σώσει.

Το πρόβλημα όμως είναι ότι κάθε εύκολη απάντηση σε μια σύνθετη κρίση, είναι και επικίνδυνη απάντηση. Πρέπει, τουλάχιστον, να συνοδεύεται από μερικά δύσκολα ερωτήματα. Αν, λοιπόν, μια χώρα θεωρείται δυστυχισμένη επειδή χρειάζεται ήρωες, τότε τι είναι μια χώρα που χρειάζεται ηγέτες; Ας υποθέσουμε ότι εμφανίζεται ο από μηχανής ηγέτης και αναλαμβάνει το δύσκολο έργο που του αναθέτουμε. Εμείς τι κάνουμε; Συνεχίζουμε να φοροδιαφεύγουμε, να ρυπαίνουμε, να καταπατάμε τους νόμους για να καταλήξουμε να μεμφόμαστε τον ηγέτη ότι δεν μας έσωσε όσο προσδοκούσαμε;

Στο κλασικό του έργο «Η Δημοκρατία στην Αμερική» ο Αλέξις Ντε Τόκβίλ επιχειρηματολογεί ότι η δημοκρατία δεν είναι καλό πολίτευμα επειδή προσφέρει άμεσες λύσεις, αλλά επειδή μακροχρόνια προσφέρει βιώσιμα αποτελέσματα. «Τα μειονεκτήματα της Δημοκρατίας είναι αμέσως εμφανή, ενώ τα πλεονεκτήματά της ανακαλύπτονται μετά από πολύ χρόνο». Το μεγάλο πλεονέκτημα της Δημοκρατίας είναι ότι διαπαιδαγωγεί την κοινωνία στην εξεύρεση λύσεων. Η Δημοκρατία δεν παρέχει ψάρια, αλλά μαθαίνει στο κοινωνικό σύνολο να ψαρεύει. Δεν εκλέγει πάντα τους καλύτερους, αλλά διά της δοκιμής και λάθους φτιάχνει εκείνους τους θεσμούς που εξασφαλίζουν ότι ακόμη και οι χειρότεροι δεν θα κάνουν ανεπανόρθωτη ζημιά στο κοινωνικό σύνολο. Αρκεί σε κάθε κρίση να βγαίνουν τα ορθά συμπεράσματα· και το λανθασμένο συμπέρασμα εν προκειμένω δεν είναι ότι μας έλειψαν οι ηγέτες, αλλά ότι είχαμε περισσότερους απ’ όσους μας έπρεπε με αποτέλεσμα να ατονήσουν οι θεσμοί.

Το πρόβλημα της χώρας δεν είναι η απουσία ηγετών που θα προσφέρουν μαγικές λύσεις, είναι η χωλή δημοκρατία που δεν διαπαιδαγωγεί την κοινωνία για να μάθει από τις κρίσεις της. Εχουμε ένα πρωθυπουργοκεντρικό σύστημα που ελέγχει τα πάντα. Το Μέγαρο Μαξίμου διορίζει την ηγεσία της Δικαιοσύνης, έχει το κοινοβούλιο στην υπηρεσία του και διά του μεγάλου κράτους ελέγχει και πολλές εκφάνσεις της ιδιωτικής σφαίρας. Από μια άποψη, υπήρξαμε τυχεροί και είχαμε κάποιους ηγέτες που ήταν διορατικοί κι επέτυχαν πολλά τα οποία στον καιρό τους ήταν ανεπιθύμητα. Οι επιτυχίες τους όμως ήταν από την άλλη δικές μας αποτυχίες. Βολευτήκαμε· και αντί να φτιάξουμε θεσμούς που λύνουν προβλήματα, ψάχνουμε για ηγέτες που θα μας σώσουν· που θα αλλάξουν τη χώρα χωρίς ν’ αλλάξει η κοινωνία.

Για να είναι μακροχρόνια βιώσιμο ένα σύστημα πρέπει να βελτιωθεί η λειτουργία κάθε κομματιού του. Θα πρέπει να έχει βουλευτές που θα βουλεύονται αντί να υπερψηφίζουν τυφλά, δικαστές που θα δικάζουν χωρίς την έγνοια της κυβερνητικής ευαρέσκειας, ανεξάρτητες αρχές που θα ελέγχουν χωρίς να ελέγχονται από τους υπουργούς, ένα σύστημα ελέγχων και ισορροπιών που κάνει τη δημοκρατία παραγωγική. Διότι η «ηγεμονολατρεία» δίχως τέτοιους θεσμούς είναι η χαρά του δημαγωγού κι η απολαβή όσων παρασιτούν πέριξ του πολιτικού συστήματος.

Πάσχος Μανδραβέλης